cho các bậc hiền tài thực học không được biết đến và không được trọng
dụng. Trong chốn quan trường phát sinh tệ nạn bè phái, phủ bênh phủ,
huyện bênh huyện. Một môi trường thiếu năng động, thiếu sáng tạo như thế
dễ khiến nhân tài quốc gia ngày càng mai một và trở nên hiếm hoi. Tuy
nhiên, cũng may là bên cạnh hệ thống tuyển chọn khoa bảng, từ xưa vẫn
tồn tại song song phương thức tiến cử người hiền. Tiến cử người hiền là
một nét đẹp đặc sắc trong văn hóa trọng dụng nhân tài của người xưa.
Trong văn hóa tiến cử, trước hết việc tiến cử được xem là một trách
nhiệm trọng đại của một trung thần đối với quân vương, đối với xã tắc. Một
đại thần đầu triều nếu sau ba năm đảm nhận trọng trách mà không thể tìm
được hiền tài tiến cử cho vua phải tự xem là có tội lớn với vua. Nhưng làm
người tiến cử cũng không dễ, phải hội đủ những đức tính cần thiết của một
bậc hiền tài. Đó phải là một nhân tài chân chính, vì chỉ có nhân tài chân
chính mới không đố kỵ tài năng khác. Ai không có lòng đố kỵ tài năng thì
người có tài năng mới chịu tìm đến. Mạnh Thường Quân, Tín Lăng Quân
được tiếng chiêu hiền đãi sĩ, lúc nào trong nhà cũng nuôi hàng ngàn người
khách, mỗi người một tài năng riêng, chỉ khi có dịp cần mới thi thố. Người
tiến cử phải thấy được, biết được, phát hiện được tài năng chân chính, nói
theo thuật ngữ xưa đó là người có cặp mắt xanh. Phải có cặp mắt xanh mới
không bị lầm lẫn. Thời Nam Tống, tể tướng Trương Tuấn tiến cử lầm Tần
Cối cho vua Tống, Tần Cối sau này hãm hại Nhạc Phi, làm cho nhà Tống
mất vào tay nhà Kim.
Điều đặc sắc của văn hóa tiến cử là ở chỗ người tiến cử và người được
tiến cử đều là những nhà kỹ trị chuyên nghiệp. Phải là nhà kỹ trị chuyên
nghiệp mới không tham quyền cố vị, biết nhượng vị trí quyền lực cho
người khác có khả năng hơn mình, hoặc phù hợp hơn mình trong việc phục
vụ lợi ích của vị hoàng đế, chủ nhân của mình. Năm 43 đời Tần Chiêu
Vương, Thái Trạch là một kẻ du thuyết biết tể tướng nước Tần là Phạm
Thư đang lo sợ vì tiến cử phải những người làm phản, nên ông tìm kế sang
Tần. Gặp Phạm Thư, hai người thi nhau tranh luận về sách lược phát triển
