Nghĩ về sự kiện Ngô Bảo Châu
V
iên kim cương Ngô Bảo Châu được phát hiện từ mỏ quặng Việt Nam
và được mài giũa tại Pháp để trở nên chói rạng trên toàn thế giới. Và khi
ông được trao tặng giải thưởng toán học danh giá Fields, chẳng những
người Việt chúng ta vinh dự mà người Pháp cũng vinh dự. Mọi người, và
cả Ngô Bảo Châu, đều thừa nhận rằng nếu không có cơ hội được tiếp cận
công nghệ đào tạo tiên tiến, được học hỏi, nghiên cứu và giảng dạy tại Pháp
và Mỹ, hai cường quốc thế giới về khoa học cơ bản, không chắc Ngô Bảo
Châu đã có thể bước lên đài vinh quang cao nhất của môn toán học thuần
túy, lĩnh vực khoa học chỉ dành cho các trí tuệ siêu việt được tạo điều kiện
tốt nhất để vươn đến những chỗ thâm sâu thuần lý nhất của khoa học. Khoa
học cơ bản không phải là thế mạnh và cũng không phải là nhu cầu bức thiết
của các nước đang phát triển vì nhiều lý do dễ hiểu, trong đó có cả lý do
kinh tế. Chính vì vậy, việc Ngô Bảo Châu tiếp tục ở lại Pháp và Mỹ để
giảng dạy và nghiên cứu được mọi người xem là chuyện bình thường, vì lợi
ích của chính anh và của nền khoa học nhân loại. Tuy nhiên, vấn đề không
phải chỉ trên lĩnh vực khoa học cơ bản. Ngay cả trên lĩnh vực khoa học ứng
dụng và khoa học xã hội, lĩnh vực mà các nước đang phát triển đang rất cần
nhân tài để có thể tiến bộ nhanh hơn và bắt kịp các nước tiên tiến, tình
trạng chảy máu chất xám Nam Bắc vẫn xảy ra. Lý do chung nhất vẫn là
không có hệ thống đào tạo tốt và cũng không có chính sách sử dụng nhân
tài tốt. Tại sao viên kim cương trí tuệ chỉ có thể chói sáng ở các nước công
nghiệp phát triển mà không thể chói sáng ở quê nhà là một câu hỏi không
khó nhưng lại nan giải. Trong vòng 3 thập niên gần đây, chỉ có Trung Quốc
là quốc gia duy nhất làm đảo ngược dòng chảy chất xám Nam Bắc bằng
một quốc sách trọng dụng nhân tài không mới mẻ - Trung Quốc vốn là
nước có truyền thống lâu đời trọng dụng nhân tài - và điều đó đã biến nước
này từ một quốc gia lạc hậu thành một cường quốc kinh tế lớn thứ hai trên
thế giới.
