Trong việc xác định tính chất các quốc gia Đức, Nhật, Liên Xô,
nước Mỹ đều kiên trì tiêu chuẩn hình thái ý thức. Chiến tranh và
chiến tranh lạnh giữa Mỹ với Đức, Nhật và Liên Xô trong thế kỷ XX
đều có một căn cứ cơ bản là Mỹ cho rằng ba đối thủ này đều là
những quốc gia phản đối các nguyên tắc chủ yếu trong niềm tin
của nước Mỹ; do ba nước đó phản đối giá trị quan cá nhân của nước
Mỹ nên họ là ‘kẻ địch’ của Mỹ. Điều này hầu như cũng được dân
chúng Mỹ đồng thuận. Năm 1945, Viện Gallup Poll từng điều tra
dân ý một vấn đề sau: Bạn có cho rằng một cá nhân có thể là
người theo chủ nghĩa cộng sản đồng thời lại trung thành với nước
Mỹ hay không? Số người trả lời “Có” chiếm 5%, số người trả lời
“Không” chiếm 87%. Cuối năm 1987 có 47% người nói họ thà lao
vào một cuộc chiến tranh hạt nhân toàn diện chứ không muốn
sống dưới sự thống trị của chủ nghĩa cộng sản.
Quan điểm phân chia địch ta căn cứ theo sự khác nhau về giá trị
quan tuy từng gặp dao động trong một số chính trị gia, thậm chí
trong thời kỳ chiến tranh lạnh đã xuất hiện những ý kiến vượt qua
hình thái ý thức, thế nhưng chưa hề lung lay tận gốc sự kiên trì
theo đuổi tiêu chuẩn này của nước Mỹ. Sự bàn tán về hình thái ý
thức siêu việt xuất hiện ở những thời kỳ đặc biệt và tình hình đặc
biệt, thậm chí có thể nói là một biểu hiện của tính thủ đoạn, của chủ
nghĩa thực dụng. Thí dụ cuối thập niên 60 thế kỷ XX, có nhà lãnh
đạo Mỹ cho rằng nên xem xét lại tiêu chuẩn đúng sai truyền
thống. Nixon nói: “Ngày nay, “chủ nghĩa” đã mất sức sống... Mục
tiêu của chúng ta là phải loại bỏ tất cả những thứ gì nhạy cảm, tình
cảm hóa trong chính sách ngoại giao”. “Trong điều kiện và tình thế
đặc biệt, các quốc gia xung đột nhau về hình thái ý thức có thể sẽ có
mục tiêu chung, mà các quốc gia có chung hình thái ý thức cũng có
thể đối địch với nhau”. Kissinger cũng nói: “Chúng ta không có kẻ
địch vĩnh cửu, chúng ta sẽ căn cứ vào hành động của họ chứ không
