bộ máy đồng hồ, mà mỗi phần tử cấu thành riêng biệt của nó được đưa vào
vận hành tại một thời điểm nào đó trong quá khứ và mẫn cán thực thi cái số
phận đã được xác định một cách duy nhất và không tránh khỏi của mình.
Theo cơ học lượng tử, Vũ trụ tiến hóa theo một hình thức luận toán học
chính xác và chặt chẽ, nhưng lý thuyết đó chỉ xác định được xác suất để
một tương lai cụ thể nào đó có thể sẽ xảy ra, chứ không chỉ ra được thực sự
là tương lai nào.
Nhiều người cho rằng kết luận này là đáng lo ngại và thậm chí không thể
chấp nhận được. Trong số đó có cả Einstein. Một trong những phát biểu
được truyền tụng nhiều nhất của vật lý học là phát biểu trong đó Einstein
cảnh báo lý thuyết lượng tử: “Chúa không chơi trò xúc xắc với Vũ trụ”.
Ông cảm thấy rằng xác suất xuất hiện trong vật lý cơ bản, chẳng qua cũng
bởi vì cái lý do mà nó đã xuất hiện bên vòng rulet chỉ có điều tinh tế hơn
mà thôi: đó là có một sự thiếu sót căn bản trong sự hiểu biết của chúng ta.
Vũ trụ, theo quan niệm của Einstein, không có chỗ cho một tương lai
mà dạng chính xác của nó lại liên quan tới một yếu tố may rủi.
Vật lý
phải tiên đoán được Vũ trụ tiến hóa như thế nào chứ không đơn giản chỉ là
xác suất để có một khả năng tiến hóa nào đó có thể xảy ra. Nhưng hết thí
nghiệm này tới thí nghiệm khác, trong đó có những thí nghiệm có sức
thuyết phục nhất được thực hiện sau khi ông qua đời, đã khẳng định một
cách dứt khoát rằng Einstein đã sai lầm. Về điểm này, đúng là nhà vật lý
người Anh Stephen Hawking đã nói: “Einstein đã nhầm lẫn chứ không phải
là thuyết lượng tử”
Tuy nhiên, cuộc tranh luận về ý nghĩa thực sự của cơ học lượng tử vẫn tiếp
tục còn gay gắt không hề giảm bớt. Tất cả mọi người đều nhất trí về cách
dùng các phương trình của cơ học lượng tử để đưa ra những tiên đoán
chính xác. Nhưng lại không nhất trí về chuyện việc có hàm sóng xác suất là
thực sự có ý nghĩa gì, hoặc làm thế nào mà một hạt lại có thể “chọn” đi
theo một trong số rất nhiều tương lai khả dĩ hoặc về chuyện nó có thực sự
chọn lựa hay chỉ là tách ra như một phụ lưu để sống tất cả những tương lai
khả dĩ trong vô vàn những Vũ trụ song song. Chỉ riêng những vấn đề này
đã xứng đáng là đề tài của cả một cuốn sách dày và thực tế đã có những
