Sự lưu giữ xúc cảm có thể trở thành di truyền tự nhiên, mang tính bẩm
sinh. Điều này đòi hỏi rất nhiều thời gian. Sự lưu giữ còn có thể truyền từ
thế hệ này sang thế hệ khác bằng cách truyền dạy, lây nhiễm, bắt chước. Có
những xúc cảm, chủ thể phải tự trải qua mới có được. Ngoài ra, xúc cảm còn
có thể được tạo ra nhờ tưởng tượng sự trải qua giống như trên thực tế, hoặc
tưởng tượng trước các kết quả. Các kết quả tốt đẹp giúp hình thành và phát
triển các xúc cảm dương. Các kết quả xấu – các xúc cảm âm.
Tương tự như các hiện tượng tâm lý khác, xúc cảm hình thành và phát
triển trong quá trình tiến hóa để thích nghi với môi trường xung quanh và
con người có kế thừa một số xúc cảm từ những động vật tổ tiên. Trước hết,
xúc cảm có chức năng báo hiệu. Ví dụ, cảm giác “đói” báo hiệu cho động
vật phải đi tìm thức ăn khá lâu trước khi các chất dinh dưỡng trong cơ thể
cạn kiệt. Bởi vì, động vật khác với thực vật, phải di chuyển, vận động. Chờ
các chất dinh dưỡng trong cơ thể không còn, như xe hết xăng mới biết, để đi
tìm thức ăn đồng nghĩa với cái chết chắc chắn. Tình hình tương tự cũng xảy
ra với việc hình thành các cảm giác mang sắc thái xúc cảm khác như cảm
giác khát, mệt mỏi, đau đớn... và được chọn lọc tự nhiên giữ lại nhằm thỏa
mãn nhu cầu tồn tại như là động vật.
Xúc cảm còn có chức năng thay đổi (điều khiển) loại xúc cảm, do vậy,
loại hành động, đặc biệt, trong những trường hợp cần huy động các nguồn
dự trữ của cơ thể để tồn tại. Ví dụ, cảm giác mệt mỏi báo hiệu cho cơ thể
phải chuẩn bị nghỉ ngơi, hồi phục sức lực trước khi cạn các năng lượng cơ
bắp. Nhưng nếu đúng vào lúc đó, động vật rơi vào tình huống khẩn cấp như
bị đe dọa tính mạng, cảm giác mệt mỏi được thay thế bằng sự sợ hãi hoặc
nổi giận. Chính sự thay đổi xúc cảm này làm con vật chuyển được sang
trạng thái sử dụng tối đa các nguồn lực của mình hoặc để chạy trốn, hoặc lao
vào cuộc chiến đấu một mất, một còn. Thêm một lần nữa, chức năng này
được chọn lọc tự nhiên giữ lại nhằm thỏa mãn nhu cầu tồn tại như là động
vật.
Với sự phát triển xã hội và tư duy, ở con người hình thành những xúc cảm
mới, phức tạp và cao cấp hơn, gọi là những xúc cảm trí tuệ. Ví dụ, ý thức
