nhà chuyên môn giỏi) trong lĩnh vực của mình, mà còn phải là những người
“có giáo dục”. Sự khác nhau giữa dạy và giáo dục thể hiện ở chỗ, hoạt động
dạy, chủ yếu, tác động lên ý thức của người học. Trong khi đó, giáo dục
nhắm đến xa hơn: Tác động lên tiềm thức, tạo ra các thói quen tự nguyện
trong tiềm thức, tác động lên tiềm năng sáng tạo có sẵn của người học (xem
mục 5.6. Ý thức, tiềm thức và vô thức và mục nhỏ 6.4.8. Linh tính). Nói
chung, nếu giáo dục chỉ làm công việc sau: Truyền các tri thức mà thực chất
là các kết quả sáng tạo của các thế hệ đi trước đến ý thức của những người
học (công việc giảng dạy), thì chưa đạt yêu cầu. Giáo dục cần phải chuyển
chúng từ ý thức xuống tiềm thức để trở thành nghĩa vụ tự giác, mệnh lệnh
trái tim, tiếng nói lương tâm (xem điểm 3 của mục nhỏ này). Làm được như
vậy, xã hội mới có sự phát triển kế thừa, liên tục và bền vững, hiểu theo
nghĩa, “Đỉnh cao thành tựu của thế hệ trước trở thành vạch xuất phát của
thế hệ sau”. Có lẽ, giáo dục chưa làm được như vậy, nên trong thực tế, sự
phát triển diễn ra với nhiều sự thăng giáng, trồi sụt.
Trong ý nghĩa này, các tác động lên ý thức như các lời dặn dò, khuyên
bảo, kêu gọi, thuyết giảng đạo đức... không thể làm cho các học viên có
những hành động đúng, nếu như từ thầy cô, các học viên thấy các ví dụ hoàn
toàn ngược lại. Muốn có được những học viên trung thực, dũng cảm, nhân
hậu, vị tha, có tinh thần tập thể, đòi hỏi cao đối với chính mình, kiên trì, có ý
chí..., phải có những thầy cô với các đặc điểm nhân cách như thế. Lúc này,
các thầy cô là những tấm gương. Bắt chước, theo gương các hành động đúng
của các thầy cô là con đường thẳng dẫn đến tiềm thức các học viên. Bởi vì,
bắt chước là một biến thể đặc biệt của nhu cầu được trang bị và nhu cầu bắt
chước có thể được thỏa mãn bằng các hành động (hành vi) mà không cần
phải thông qua ngôn ngữ tác động lên ý thức. Lúc này, sự giáo dục diễn ra
hết sức tự nhiên, không cố ý và không cần cố gắng, lên gân: Không thấy các
biện pháp giáo dục mà các kết quả giáo dục vẫn cứ có. Các đặc điểm nhân
cách của các thầy cô lây nhiễm (hiểu theo nghĩa tốt đẹp) truyền sang các học
viên mà chính các học viên không có ý thức về điều đó. Theo T. Bird: “Lớp
trẻ cần sự gương mẫu hơn là sự phê bình”.
