Mặt khác, cũng cần phân biệt bước nhảy dần dần với sự thay đổi dần dần
về lượng. Những sự thay đổi dần dần về lượng diễn ra một cách liên tục
trong khuôn khổ của chất đang có, còn bước nhảy dần dần là sự chuyển hóa
chất này sang chất khác, là sự đứt đoạn của tính liên tục.
Bước nhảy toàn bộ là loại bước nhảy làm thay đổi về chất tất cả các mặt,
các bộ phận, các yếu tố cấu thành sự vật. Bước nhảy cục bộ là loại bước
nhảy làm thay đổi một số mặt, một số yếu tố, một số bộ phận của sự vật đó.
Đối với các sự vật phức tạp về tính chất, về những yếu tố cấu trúc, về những
bộ phận cấu thành thì bước nhảy thường diễn ra bằng con đường từ những
thay đổi về chất cục bộ đến thay đổi về chất toàn bộ.
Khi xem xét sự thay đổi về chất của xã hội, người ta còn chia sự thay đổi
đó ra thành thay đổi cách mạng và thay đổi có tính chất tiến hóa.
Trong trường hợp này, cách mạng là sự thay đổi mà trong quá trình đó
diễn ra sự cải tạo căn bản về chất của sự vật, không phụ thuộc vào sự cải tạo
đó được diễn ra như thế nào (diễn ra dưới hình thức đột biến hay dần dần).
Tiến hóa là sự thay đổi về lượng cùng với những biến đổi nhất định về chất,
nhưng là chất không căn bản của sự vật.
Do vậy, cách mạng là một khái niệm có ngoại diên hẹp hơn so với phạm
trù bước nhảy. Bước nhảy là phạm trù dùng để chỉ mọi sự thay đổi về chất,
cách mạng là sự cải tạo chất căn bản của nó. Hơn nữa, không phải bất kỳ sự
thay đổi căn bản nào về chất cũng là cách mạng. Chỉ những thay đổi mang
tính tiến bộ, tiến lên, chỉ có sự chuyển hóa từ nấc thang phát triển thấp sang
nấc thang phát triển cao mới là cách mạng. Nếu do thay đổi về chất căn bản
mà diễn ra bước thụt lùi của xã hội thì đó là phản cách mạng.
Từ những điều trình bày trên có thể rút ra nội dung cơ bản của quy luật
chuyển hóa từ những sự thay đổi về lượng thành những sự thay đổi về chất
và ngược lại như sau: Bất kỳ sự vật nào cũng là sự thống nhất giữa chất và
lượng, sự thay đổi dần dần về lượng vượt quá giới hạn của độ sẽ dẫn tới
thay đổi căn bản về chất của sự vật thông qua bước nhảy; chất mới ra đời sẽ
tác động trở lại tới sự thay đổi của lượng.
