lưu ý rằng mỗi sự vật có phương thức phủ định riêng, do đó mà có sự phát
triển.
Phủ định biện chứng không phải là sự thủ tiêu, sự phá hủy hoàn toàn cái
bị phủ định. Trái lại, để dẫn tới sự ra đời của cái mới, quá trình phủ định
biện chứng bao hàm trong nó nhân tố giữ lại những nội dung tích cực của
cái bị phủ định. Phủ định biện chứng, do vậy, là sự phủ định mang tính kế
thừa. Với nghĩa như vậy, phủ định đồng thời cũng là khẳng định.
Phủ định biện chứng mới nói lên một giai đoạn, một nấc thang trong quá
trình phát triển. Với tư cách là kết quả của “phủ định lần thứ nhất”, cái mới
cũng chứa đựng trong bản thân mình xu hướng dẫn tới những lần phủ định
tiếp theo – phủ định của phủ định. Chỉ có thông qua phủ định của phủ định
mới dẫn tới việc ra đời một sự vật, trong đó có sự lặp lại một số đặc trưng cơ
bản của cái xuất phát ban đầu, nhưng trên cơ sở cao hơn. Đến đây mới hoàn
thành một chu kỳ phát triển. Khuynh hướng chung như vậy của sự phát triển
được khái quát thành nội dung cơ bản của quy luật phủ định của phủ định.
Việc quan sát thấu đáo các quá trình tự nhiên, xã hội và tư duy đã chỉ ra
rằng, sự vận động diễn ra theo rất nhiều xu hướng. Tính vô cùng tận của thế
giới vật chất cũng biểu hiện cả trong tính vô cùng tận của các khuynh hướng
vận động, trong đó, sự vận động theo vòng tròn khép kín chỉ là một trong
những khuynh hướng có thể có, đó không phải là khuynh hướng duy nhất.
Sự phát triển biện chứng thông qua những lần phủ định biện chứng, như
trên đã nói, là sự thống nhất giữa loại bỏ, giữ lại (kế thừa) và phát triển. Mỗi
lần phủ định biện chứng được thực hiện sẽ mang lại những nhân tố tích cực
mới. Do đó, sự phát triển thông qua những lần phủ định biện chứng sẽ tạo ra
xu hướng tiến lên không ngừng.
Quy luật phủ định của phủ định biểu hiện sự phát triển do mâu thuẫn. Mỗi
lần phủ định là kết quả đấu tranh và chuyển hóa của các mặt đối lập trong
bản thân sự vật – giữa mặt khẳng định và mặt phủ định. Sự phủ định thứ
nhất được thực hiện một cách căn bản sẽ làm cho sự vật cũ chuyển thành cái
đối lập của mình. Lần phủ định tiếp theo dẫn đến ra đời một sự vật mới
mang nhiều đặc trưng đối lập với cái trung gian. Như vậy, về hình thức, sẽ
