3) Cụ thể hóa các yếu tố được chọn ở bước hai, có tính đến sự tương hợp
với các yếu tố (các nguyên lý lý thuyết, quy luật, phương pháp luận, phạm
trù, khái niệm) của lĩnh vực chuyên ngành cho trước. Để có sự tương hợp,
cần có sự trừu tượng, khái quát hóa những kiến thức nhất định của lĩnh vực
chuyên ngành cho trước theo tinh thần và nội dung của các luận điểm biện
chứng.
4) Xây dựng phương pháp luận (hệ thống các phương pháp, công cụ, kỹ
năng, lời khuyên) ứng dụng các luận điểm của phép biện chứng trong lĩnh
vực chuyên ngành cho trước. Phương pháp luận ứng dụng này có thể dạy và
học được.
Ở đây, người viết muốn đặc biệt nhấn mạnh bước ba – cụ thể hóa các yếu
tố và bước bốn – xây dựng phương pháp luận ứng dụng phép biện chứng
vào lĩnh vực chuyên ngành cho trước. Nếu như triết học có đối tượng nghiên
cứu là những cái chung nhất thì lĩnh vực chuyên ngành có đối tượng là
những cái cụ thể hơn nhiều. Để các quá trình và kết quả của bước ba và bốn
phù hợp với thực tiễn và được thực tiễn kiểm nghiệm là đúng (chân lý), các
công việc thực hiện phải tính đến các đặc thù, yêu cầu, đòi hỏi sau:
- Khi đi từ cái trừu tượng đến cụ thể, từ cái chung đến cái riêng, thậm chí,
cái đơn nhất và ngược lại, cần lưu ý thực tiễn cụ thể của lĩnh vực chuyên
ngành cho trước gắn với các điều kiện lịch sử. Những cái cụ thể đó vận
động, phát triển với hình thức và nội dung phong phú, sinh động, toàn diện,
đa dạng hơn cái trừu tượng, cái chung.
Rất tiếc, trên thực tế, có không ít người quan niệm chỉ cần học triết học là
đủ, hoặc đề cao tầm quan trọng của triết học quá mức cần thiết, vì cho rằng,
được học các quy luật chung nhất của cả tự nhiên, xã hội và tư duy: Triết
học bao trùm tất cả, từ triết học có thể dễ dàng suy ra những cái cụ thể của
các lĩnh vực chuyên ngành. Trong khi đó đi từ cái trừu tượng đến cái cụ thể,
từ cái chung đến cái riêng là công việc rất khó. Thực tế cũng cho thấy, có
những người trên diễn đàn, trong các cuộc họp, thảo luận, phát biểu rất
“thuộc bài” về triết học và những cái chung, trừu tượng, nhưng lại rất lúng
túng, thường xuyên mò mẫm, thử và sai khi phải giải quyết các vấn đề cụ
