ung”, “hiệu ứng đôminô”, “đời cha ăn mặn, đời con khát nước”, “quả
báo”...
10) Có nhiều bài toán bị coi là nhỏ, hiểu theo nghĩa, chúng có thể được
giải một cách dễ dàng, không phải là cấp bách cần giải ngay, không quan
trọng, không giải cũng chẳng sao, có thể chấp nhận sống chung với bài toán
mà không cần giải. Quan niệm như vậy thường mang tính chủ quan. Lời
khuyên ở đây là: không nên coi thường bài toán nhỏ, ngược lại, cần chú ý
giải bài toán ngay khi nó còn nhỏ. Bởi vì, bài toán cũng là hệ thống và có
khuynh hướng trở nên càng ngày, càng phức tạp hơn.
Nhìn theo quan điểm hệ thống, có ít nhất hai lý do để không coi thường
bài toán nhỏ. Thứ nhất, trong tư cách là hệ thống, bài toán có thể “phát
triển” theo thang bậc hệ thống: từ hệ dưới lên hệ, rồi lên hệ trên... Mỗi lần
như vậy, bài toán thay đổi về chất và trở nên khó giải hơn. Ví dụ, lúc đầu chỉ
có một số người buôn lậu riêng rẽ (các hệ dưới), sau đó họ liên kết với nhau
thành băng, nhóm (xuất hiện chất mới dưới dạng tính toàn thể của hệ).
Không dừng lại ở đó, họ câu kết với các quan chức tha hóa... (xuất hiện chất
mới nữa dưới dạng tính toàn thể của hệ trên). Rõ ràng, giải bài toán buôn lậu
khi mới có lẻ tẻ những người buôn lậu một cách độc lập sẽ dễ hơn rất nhiều
khi giải bài toán diệt trừ maphia – tội phạm có tổ chức.
Thứ hai, có thể xem bài toán là sự thay đổi: trước đây không có bài toán,
bây giờ có bài toán. Lúc này, cần phải tính đến hiệu ứng lan tỏa hệ thống.
Bài toán lan tỏa và có thể trở thành bài toán lớn hơn, khó giải hơn (xem lại
ví dụ về đập Man Van đã nêu ở trên). Dưới đây người viết dẫn thêm ví dụ
khác:
¤ “Công việc tìm kiếm cứu nạn các hành khách trên con phà Extônia đang
diễn ra cực kỳ khó khăn và không mấy hy vọng. Người ta đã cứu sống được
140 người, trong đó có một cậu bé 12 tuổi. Khoảng 900 hành khách khác
được xem như đã chết. Những đợt gió mạnh và sóng cao những ngày qua
vẫn tiếp tục hoành hành. Nước biển lại lạnh đến 10°C và con tàu đã chìm
sâu hơn 90 mét dưới đại dương. Bên bờ kia, Thủ tướng Thụy Điển tuyệt
