đến mức không tham gia nữa), thì có nhiều khả năng, cái đó là nguyên nhân
của hiện tượng được nghiên cứu.
Ví dụ, chúng ta cần tìm nguyên nhân tăng trưởng chậm của loại cây cụ thể
nào đó. Hiện tượng tăng trưởng chậm được ký hiệu là X. Trước hết, chúng ta
cần lập danh sách các hiện tượng có thể là nguyên nhân của X: sâu bệnh (ký
hiệu A); nhiệt độ cao (B); độ ẩm thấp (C); thành phần hóa học của đất không
thích hợp (D); kỹ thuật làm đất (E). Tiếp theo, chúng ta nghiên cứu một số
khoảnh đất với các điều kiện tiền đề khác nhau, có trồng loại cây nói trên và
thu được bảng sau:
a) Trong các điều kiện A, B, C, D, nhưng không có E; có X.
b) Trong các điều kiện A, B, C, E, nhưng không có D; có X.
c) Trong các điều kiện A, C, D, E, nhưng không có B; có X.
d) Trong các điều kiện B, C, D, E, nhưng không có A; có X.
Điều này có nghĩa, C có nhiều khả năng là nguyên nhân của X.
2) Nguyên tắc khác nhau duy nhất
Đây là nguyên tắc được coi là tin cậy và quan trọng nhất trong năm
nguyên tắc quy nạp:
Nếu như một cái gì đó có, khi hiện tượng được nghiên cứu bắt đầu xảy ra,
và không có, khi hiện tượng nghiên cứu không xảy ra, còn tất cả những cái
khác không thay đổi, thì cái đó là nguyên nhân của hiện tượng được nghiên
cứu.
Công thức của nguyên tắc khác nhau duy nhất có dạng:
a) Trong các điều kiện A, B, C, D; có X.
b) Trong các điều kiện A, B, D, nhưng không có C; không có X.
Có khả năng, C là nguyên nhân của X.
Ví dụ, nếu sự cháy xảy ra tốt trong không khí thường, nhưng không xảy ra
trong không khí rút hết ôxy. Từ đây có thể kết luận: Ôxy là điều kiện cần
cho sự cháy.
