Nhìn theo khái niệm sáng tạo, cả hai loại suy luận diễn dịch và quy nạp
đều có thể tạo ra những giải pháp sáng tạo. Tuy nhiên, sáng tạo như là kết
quả của suy luận diễn dịch thường có mức thấp hơn (mức 1, mức 2) so với
sáng tạo có được nhờ suy luận quy nạp (có thể lên tới mức 4, mức 5). Bởi vì,
tính mới trong sáng tạo nhờ diễn dịch chỉ là áp dụng ý tưởng đã biết vào
trường hợp cụ thể (Trái Đất và trái táo cụ thể), mà trước đây ở đó chưa áp
dụng. Tính mới trong sáng tạo nhờ quy nạp có thể đưa ra ý tưởng, nguyên lý
mới chưa có trước đây, nhờ vậy, mở ra khả năng giải hàng loạt các bài toán
cụ thể (định luật vạn vật hấp dẫn). Bạn có thể đọc và phân tích lại các ví dụ
trình bày trong mục nhỏ 4.2.6. Các mức sáng tạo – các mức khó của bài
toán của quyển một, nhìn theo quan điểm diễn dịch và quy nạp.
2) Nếu như tâm lý học nghiên cứu các quy luật diễn tiến của tư duy: Các
ý nghĩ (khái niệm, phán đoán, kết luận...) phát sinh, phát triển như thế nào
với sự tham gia của các hiện tượng tâm lý (liên tưởng, linh tính...), thì lôgích
học hình thức quan tâm những cái khác. Đó là, nghiên cứu và xây dựng các
phương pháp, hình thức biến đổi các ý nghĩ (khái niệm, phán đoán...) có sẵn
thành những ý nghĩ mới, kiểu như các sơ đồ (công thức) lôgích trình bày
trong các mục trước. Trong ý nghĩa này, lôgích học hình thức bổ sung cho
tâm lý học: Cung cấp các công cụ khai thác chủ động các ý nghĩ, ý tưởng,
kiến thức có sẵn, dù chúng có xuất xứ từ đâu, mang nội dung cụ thể gì. Nói
cách khác, các công cụ của lôgích hình thức có phạm vi áp dụng rộng, chứ
không chỉ dành riêng cho lĩnh vực hẹp nào, có thể dạy và học đại trà được.
Mặt khác, sự ảnh hưởng của tâm lý (ví dụ, đòi hỏi thỏa mãn nhu cầu tiết
kiệm sức lực) lên lôgích có thể dẫn đến những biến thể (ví dụ, rút gọn số
lượng câu) của hình thức diễn đạt quá trình suy nghĩ bằng ngôn ngữ. Ví dụ,
bạn có thể nói với mọi người xung quanh: “Ngoài kia đang mưa! Tôi phải
lấy áo mưa theo”. Bằng hai câu rất ngắn, bạn thể hiện suy nghĩ của mình:
Phát hiện vấn đề trời đang mưa, tìm cách giải quyết, đi đến quyết định mang
áo mưa.
Tình hình phức tạp hơn nhiều, nếu bạn diễn tả quá trình suy nghĩ đó tuân
theo các yêu cầu của lôgích:
