niệm tuyệt đối" hay "tinh thần thế giới". Tính phong phú, đa dạng của thế giới hiện thực
là kết quả của sự vận động và sáng tạo của ý niệm tuyệt đối. ý niệm tuyệt đối tồn tại
vĩnh viễn. "ý niệm tuyệt đối", theo nhận xét của Lênin, chỉ là một cách nói theo đường
vòng, một cách nói khác về Thượng đế mà thôi.
Hêghen đã có công trong việc phê phán tư duy siêu hình và ông là người đầu
tiên trình bày toàn bộ giới tự nhiên, lịch sử và tư duy dưới dạng một quá trình, nghĩa
là trong sự vận động, biến đổi và phát triển không ngừng. Đồng thời trong khuôn khổ
của hệ thống triết học duy tâm của mình. Hêghen không chỉ trình bày các phạm trù như
chất, lượng, phủ định, mâu thuẫn... mà còn nói đến cả các quy luật như "lượng đổi dẫn
đến chất đổi và ngược lại", "phủ định của phủ định", và quy luật mâu thuẫn. Nhưng tất
cả những cái đó chỉ là quy luật vận động và phát triển của bản thân tư duy, của ý niệm
tuyệt đối.
Trong các quan điểm xã hội, Hêghen đã đứng trên lập trường của chủ nghĩa
sôvanh, đề cao dân tộc Đức, miệt thị các dân tộc khác, coi nước Đức là "hiện thân của
tinh thần vũ trụ mới". Chế độ Nhà nước Phổ đương thời được Hêghen xem nó như
đỉnh cao của sự phát triển nhà nước và pháp luật.
Tóm lại, hệ thống triết học của Hêghen (gồm ba bộ phận chính: lôgíc học, triết học
về tự nhiên, triết học về tinh thần) là một hệ thống duy tâm, mà thực chất của nó "là ở
chỗ lấy cái tâm lý làm điểm xuất phát, từ cái tâm lý suy ra giới tự nhiên" (Lênin). Hệ
thống triết học duy tâm đó cùng với các quan điểm chính trị phản động của Hêghen đã
được các nhà lý luận tư sản kế thừa và phát triển dưới các hình thức khác nhau. Trong
thời đại đế quốc chủ nghĩa, chủ nghĩa "Hêghen mới" đã trở thành xu thế điển hình của triết
học tư sản và là một bộ phận của hệ tư tưởng phátxít.
Tuy nhiên, phép biện chứng của Hêghen đã mâu thuẫn với hệ thống triết học
duy tâm của ông và trở thành một trong những nguồn gốc lý luận của triết học mácxít.
c) Lútvích Phoiơbắc (1804 - 1872)
Phoiơbắc nhà duy vật chủ nghĩa kiệt xuất thời kỳ trước Mác, đại biểu nổi tiếng của
triết học cổ điển Đức, nhà tư tưởng của giai cấp tư sản dân chủ Đức. Phoiơbắc đã có công
lớn trong việc phê phán chủ nghĩa duy tâm của Hêghen cũng như chủ nghĩa duy tâm và
tôn giáo nói chung, khôi phục vị trí xứng đáng của triết học duy vật.
Khi chống lại luận điểm duy tâm của Hêghen coi giới tự nhiên là "tồn tại khác"
của tinh thần, Phoiơbắc đã chứng minh thế giới là vật chất, giới tự nhiên tồn tại ngoài
con người không phụ thuộc vào ý thức con người, là cơ sở sinh sống của con người.
Giới tự nhiên không do ai sáng tạo ra, nó tồn tại, vận động nhờ những cơ sở bên trong
nó.
Triết học của Phoiơbắc mang tính chất nhân bản. Nó chống lại nhị nguyên luận về
sự tách rời giữa tinh thần và thể xác, ông coi ý thức tinh thần cũng là một thuộc tính đặc
biệt của vật chất có tổ chức cao là óc người. Từ đó cho phép khẳng định mối quan hệ
36
