- Nhưng đây chỉ là sự cần thiết trong giờ phút nghiêm trọng này nó bắt
buộc ta. Ta không thể tránh được.
- Âu châu bỏ tục buôn người từ mấy trăm năm nay. Hạng người sau cùng bị
bán là dân mọi Mỹ châu. Ngày nay việc buôn nô lệ bị cấm tại các nước trên
thế giới. Hủy bỏ chế độ buôn người là một thành công của xã hội văn minh
ta. Bây giờ chúng ta lại giẫm lại đường cũ, đi ngược dòng thời gian và trở
lại lề lối buôn người. Từ thế kỷ thứ hai mươi, ta vụt lùi lại thế kỷ trước
Chúa Giáng sinh, nhảy ngang qua thời đại Phục hưng và thời đại Trung cổ.
- Nhưng, thưa ba, không nên nhìn sự thể dưới khía cạnh bi thảm như vậy.
Mấy dân thợ ấy qua nước Đức không có bị xiềng xích như bọn nô lệ thuở
xưa. Họ sang đó với tư cách thợ thuyền.
- Họ không bị xiềng xích vì họ không phương tẩu thoát. Xã hội hiện tại có
những lối canh giữ dân nô lệ mà thuở xưa dân Hy Lạp không có. Ba không
phải chỉ nói đến súng máy, hàng rào dây kẽm gai có chuyền điện, mà ba
còn nghĩ đến phương pháp kỹ thuật hành chánh quan liêu: thẻ thực phẩm,
giấy phép được ngủ ở khách sạn, được lên xe lửa, được đi đường hay đổi
chỗ ở v.v... Dân Hy Lạp và Ai Cập sẽ không bao giờ xiềng xích tôi mọi họ,
nếu họ có phương tiện kiểm soát chặt chẽ như xã hội ngày nay. Nhưng cảnh
nô lệ, thì xưa hoặc nay vẫn y như nhau.
Lucian đáp:
- Tốt hơn đừng nghĩ gì đến chuyện ấy. Chúng ta không thể sửa đổi được. Ta
không quyền lựa chọn. Không phải chỉ có một mình nước ta buôn người
với nước Đức; nước Croatie, Roumanie, Pháp, Ý, Norvège và hầu hết các
nước ở Âu châu thảy đều làm việc ấy. Ta làm thế nào khác hơn được, ngoài
cách rời khỏi Chánh phủ để chống lại nước Đức, vì họ mua người nô lệ và
mấy nước khác đã bán những người nô lệ cho họ. Nhưng một Chánh phủ
khác thay thế thì rồi cũng lại gởi dân thợ sang Đức. Mà dầu có hạ được
nước Đức Quốc xã đi nữa thì vấn đề cũng không giải quyết được. Nga sẽ
