có tính cách một đại đa số ‘giai cấp vô sản’.
Hồi thời đại dân Romains xưa, người nô lệ nhân lực biết nói năng, cầu khẩn
và sống theo tục lệ của họ. Họ là dân xứ Hy Lạp, xứ Thrace hoặc của các
xứ bị chiếm khác bị bắt đem về La Mã. Các nô lệ kỹ thuật của xã hội chúng
ta ngày nay cũng giữ bản tính đặc biệt của chúng và sống theo kỷ cương tổ
chức của chúng. Bản tính ấy, hay nếu anh muốn, sự thật ấy, hiện có trong
khuôn khổ xã hội chúng ta. Ảnh hưởng của chúng càng lúc càng rõ rệt. Con
người muốn cho chúng phụng sự mình, bắt buộc phải biết và bắt chước
những thói thường và luật tắc của chúng. Mỗi chủ nhân đều cần phải biết
chút ít ngôn ngữ và phong tục của người giúp việc mình để dễ điều khiển
họ. Hầu hết luôn luôn như vậy. Khi kẻ chiếm cứ thuộc nhóm thiểu số, thì
phải học tiếng nói và theo tục lệ của dân tộc bị chiếm, để được thuận tiện,
hoặc vì lợi ích thiết thực. Họ làm đúng vì họ là kẻ chiếm cứ và là chủ nhân
quyền thế.
Lối quá trình diễn tiến ấy cứ bành trướng mãi trong khuôn khổ xã hội ta,
mặc dầu ta không chịu nhìn nhận. Ta học lề lối và cách nói năng của người
nô lệ ta, để điều khiển được chu đáo. Và như thế, lần lần, ta rời bỏ bản tính
con người và luật lệ của ta mà ta không để ý đến. Ta tự bỏ nhân bản mình
để chịu theo lề lối đời sống của mấy tên nô lệ kỹ thuật của chúng ta. Triệu
chứng đầu tiên của sự giảm hạ nhân bản ấy, là sự khinh rẻ con người.
Người văn minh ngày nay biết rằng mình và đồng loại là những phần tử có
thể thay thế dễ dàng. Xã hội hiện đại đã liệu tính một người phải dùng đến
một vài chục tên nô lệ kỹ thuật tất phải tổ chức và điều hành theo luật tắc
kỹ thuật. Đó là một xã hội thành lập tùy theo nhu cầu cơ giới, chớ không
phải tùy theo nhu cầu nhân sinh. Và đến đây là khởi đầu tấn bi kịch.
Loài người bắt buộc phải sống và cư xử theo luật tắc kỹ thuật, khác hẳn với
luật pháp nhân loại. Khi luật của cơ giới đã được cất nhắc lên luật xã hội, ai
mà không theo sẽ bị trừng phạt. Con người sống theo tính cách thiểu số, thì
với thời gian, sẽ thành một thiểu số giai cấp. Họ sẽ bị loại ra ngoài xã hội
