Cần lý giải thái độ của trẻ em theo viễn cảnh ấy: hình như từ khi thấy
hình ảnh mình trong gương soi thời kỳ này khớp với lúc cai sữa, nó bắt đầu
khẳng định hình tích (identité) của mình: “cái tôi” của nó lẫn lộn làm một
với hình ảnh trong gương, tới mức cái tôi ấy chỉ được hình thành trong lúc
tự tha hoá (s’aliéner) mình. Dù tấm gương soi đích thực giữ một vai trò
quan trọng nhiều hay ít, cũng vẫn có điều chắc chắn là vào khoảng sáu
tháng tuổi, trẻ em bắt đầu hiểu cử chỉ của bố mẹ và tự xem mình như một
khách thể dưới ánh mắt của họ. Nó đã là một chủ thể độc lập tự vươn lên
trên mình để hướng về thế giới. Nhưng nó chỉ bắt gặp chính bản thân mình
dưới một gương mặt đã tha hoá.
Lớn lên, đứa trẻ chiến đấu bằng hai cách chống lại sự cô đơn khởi
nguyên. Nó tìm cách phủ nhận sự chia cắt: rúc vào vòng tay mẹ, tìm kiếm
sự ấm cúng của cuộc sống, đòi hỏi những cử chỉ vuốt ve của mẹ. Và tìm
cách tự biện minh cho mình bằng sự đồng tình của người khác. Nó xem
người lớn như thần thánh; họ có thể xác định bản chất của nó. Nó cảm thấy
sức ma thuật của ánh mắt biến mình khi thì thành một thiên thần nhỏ bé dễ
thương, khi thành một quái vật. Hai phương thức tự bảo vệ này không loại
trừ lẫn nhau, trái lại bổ sung cho nhau và thâm nhập vào nhau. Khi sự
quyến rũ thành công, thì cảm giác tự biện minh được khẳng định một cách
vật chất trong những nụ hôn và những cử chỉ mơn trớn nó nhận được; đứa
trẻ trải qua một trạng thái thụ động sung sướng trong bụng mẹ cũng như
dưới ánh mắt nhân từ của mẹ.
Trong ba, bốn năm đầu, không có sự khác biệt giữa thái độ của bé gái và
bé trai. Chúng đều tìm cách kéo dài trạng thái hạnh phúc trong thời gian
chưa bị cai sữa, đều có những cử chỉ quyến rũ và phô trương, đều muốn
làm vui lòng, muốn làm người ta cười và được người ta tán thưởng.
Biết bao đứa trẻ sợ lớn khôn. Chúng thất vọng nếu cha mẹ không bế lên
ngồi trên đầu gối hay không cho vào nằm chung giường: qua sự cách ly vật
chất, chúng ngày càng cảm thấy một cách xót xa nỗi cô đơn mà con người
bao giờ cũng chỉ nhận thức trong nỗi kinh hoàng.
Chính ở chỗ này các bé gái lúc đầu tỏ ra được ưu ái hơn. Một lần cai sữa
thứ hai, ít đột ngột hơn, chậm rãi hơn lần cai sữa thứ nhất, là khi người mẹ
