với quyền sở hữu những quyền lợi ấy, cội nguồn của các thể chế xã hội, bản
thân nó bắt nguồn từ đâu? Bởi vậy luận giải của Engels vẫn hời hợt, và
những chân lý ông phát hiện, xuất hiện như thể ngẫu nhiên.
Không thể đi sâu vào những chân lý ấy nếu không vượt quá chủ nghĩa
duy vật lịch sử. Nó không thể cung cấp giải pháp cho những vấn đề chúng
tôi nêu lên, vì những vấn đề này liên quan đến con người trọn vẹn, chứ
không phải dưới dạng một con người được trừu trượng hoá. Khi tách khỏi
cộng đồng, cá nhân đòi hỏi một sự hiện thân riêng biệt: cái thế lực vô hình
trong tôn giáo được cá thể hoá ở người thủ lĩnh, rồi ở mỗi cá nhân; và đồng
thời, mỗi người tìm cách chiếm đoạt một mảnh đất, công cụ lao động và
mùa màng. Trong những của cải trở thành của riêng ấy, con người tìm thấy
lại mình, vì đã từng đánh mất bản thân mình trong đó: từ đó, chúng ta hiểu
vì sao họ cho những thứ đó có một vị trí quan trọng căn bản như chính bản
thân tính mệnh của mình. Và mối quan tâm của con người đối với quyền tư
hữu của mình trở thành một mối quan hệ dễ hiểu. Nhưng không thể phản
ánh mối quan hệ ấy bằng riêng công cụ không thôi: phải nắm được thái độ
của con người được trang bị công cụ, thái độ này bao hàm một cơ sở hạ
tầng bản thể luận (infrastructure ontologique).
Cũng không thể từ quyền tư hữu suy luận ra sự áp bức đối với phụ nữ. Ở
đây nữa, sự bất cập của quan điểm của Engels thật rõ ràng. Ông hiểu rõ
rằng sự yếu đuối về cơ bắp của phụ nữ chỉ trở thành một sự thua kém cụ thể
trong quan hệ của họ với công cụ bằng đồng thau và bằng sắt; nhưng không
thấy rằng bản thân những hạn chế trong năng lực lao động chỉ tạo nên một
điều bất lợi cụ thể trong một viễn cảnh nhất định. Người đàn ông đưa ra
qua mọi công cụ mới những đòi hỏi mới, vì họ là hiện thân của siêu nghiệm
và tham vọng: sau khi đã phát minh ra công cụ đồng thau, họ không còn
bằng lòng khai thác những mảnh vườn nữa, họ muốn khai hoang và cày
bừa những cánh đồng rộng lớn: ý chí ấy không phải xuất phát từ bản thân
đồng thau. Sự bất lực của phụ nữ kéo theo sự phá sản của họ vì bị đàn ông
khống chế qua kế hoạch làm giàu và bành trướng. Và kế hoạch ấy vẫn chưa
đủ lý giải tình trạng phụ nữ bị áp bức: sự phân công lao động theo giới nhẽ
ra có thể là một sự liên kết thân thiện. Nếu quan hệ khởi thủy của con
