nghị hòa bên Pháp quốc về thuật lại sự tiến bộ của Tây-phương, giữ óc
thành-kiến, nghe theo lời của đám ngu thần dua nịnh, không chịu cho người
sang nước ngoài để học hỏi, chẳng nhìn xa nên phải đi lần đến chỗ mất
nước.
VUA TỰ-ĐỨC BĂNG HÀ
Tháng 6 năm Quí-mùi (1883), vua Tự-Đức mất, trị vì được 36 năm, để
lại di chiếu tôn bà Từ-Dũ làm Thái-hoàng Thái-hậu, cái chức ấy là bậc
mẫu-nghi của thiên hạ, nhưng bà có vui sướng gì đâu, đêm ngày bà đầm-đìa
rơi lụy thương chồng nhớ con, phần lo cho nước non rồi đây sẽ đổi chủ,
cảnh núi xương sông máu hiện ra trên đất kinh thành không biết lúc nào. Bà
nhớ đến công-nghiệp của Cao-Hoàng gian lao hạn mã, thống nhứt giang san
lần hồi phải về tay người khác. Sự lo lắng của bà không bút mực nào mà tả
cho hết.
KINH THÀNH THẤT THỦ, VUA HÀM-NGHI BÔN TẨU
Ngày lịch sử trọng đại của nước Việt-Nam để bước qua một con đường
mới đã diễn năm 1885, kinh thành Huế thất thủ, bà cùng với hai Hoàng
Thái-hậu và Hoàng Thái-phi, vợ vua Tự-Đức, theo chân vua Hàm-Nghi bôn
đào chạy loạn, ra đến Quảng-trị. Theo lời van tâu của vua Hàm-Nghi bà và
lưỡng cung mới trở về Huế lại.
Vua Đồng-Khánh lên ngôi, phong bà mỹ-hiệu là Từ-Dũ Bác-huệ Thái-
hoàng Thái-hậu. Với tuổi già bà ở yên nơi cung nội cho đến ngày chết.
Ngày mùng 5 tháng 4 năm Tân-sửu (1901), bà qua đời hưởng thọ 93
tuổi, tôn thụy là Nghi-thiên táng-thánh Từ-Dũ, Bác-huệ Trai-túc tuệ, đạt thọ
đức nhân công chuyên Hoàng-hậu.
Ngày 20 tháng 5, triều-đình cử hành đại lễ tống chung bà vào lăng
Xương-thọ tại Huế. Giao cho quan Lộc-tự-khanh tên Phạm-nhã-Khánh chủ
