một vinh-hạnh cho đồng-bào mộc-mạc tỉnh Gò. Từ lâu rồi, Gò-công là tỉnh
duy nhứt miền nam, đón tiếp và tỏ lòng cùng một vị vua nhà Nguyễn. Cũng
trong cuộc viếng thăm này, ông Thành-Thái đã gặt-hái một kết-quả không
phải cho riêng ông mà cho phong trào cách-mạng : khêu gợi ngọn lửa
thiêng trong lòng mọi người dân yêu nước.
*
Nhơn nhắc lại chuyện vua Thành-Thái viếng Gò-công, tác giả không
thể không hồi-tưởng cuộc gặp gỡ 16 năm trước đây tại Sài-gòn giữa vị vua
mất ngôi bị lưu đày đã trở về, và nhà văn đi tìm chuyện lạ. Cuộc gặp gỡ xảy
ra vào năm 1952 tại một căn phố đường Nguyễn-Trãi, Sài-gòn.
Sau ngày Việt-nam thâu hồi được chủ-quyền, mặc dầu chưa trọn vẹn
nhưng người Pháp đã phải lần hồi giao lại đất nước cho người Việt-Nam,
vua Thành-Thái từ đảo Réunion được trở về đất mẹ. Ông về sống những
năm sau cùng trong một căn phố thường ở Sài-gòn, sống đời bình dị như
một người công chức hưu trí.
Lúc đầu ông mới về, những người hiếu-kỳ hoặc hâm-mộ tới lui tấp
nập, nhưng lần hồi không còn mấy ai lưu-ý cái bóng của một thời qua
chẳng bao giờ còn trở lại.
Là một nhà văn chuyên vạch bóng thời-gian tìm vật xưa tích cũ, một
hôm tôi đến viếng ông Thành-Thái, năm ấy là một cụ già ốm yếu ăn mặc
tầm thường nhưng sau bao năm bị lưu-đày vẫn còn phong độ một ông vua.
Ông tiếp tôi niềm nở, nhưng cử-chỉ và ngôn-ngữ vẫn còn « Vương giả ».
Tôi tặng ông một cuốn sách do tôi trước tác. Đáp lại, ông cầm bút viết
lên một trang giấy tặng lại tôi với bút tự của ông những chữ sau đây :
« Nhâm-thìn đông thời, Dư ngọa trừ bịnh Gia-thành : thích Huỳnh-
quân đái lai nhứt sách, cầu hữu thơ ký tự vi vi kỷ-niệm.
Ngã trùng vi kỳ ý, liên thơ chi tắc trách.
