cửa của đồng bào không thể tưởng-tượng. Hoa màu ăn sạch, ruộng lúa phì
nhiêu phút chốc tiêu tan không còn gì hết.
Lúc bấy giờ quan chánh Tham biện Gò-công gởi trát về làng tổng,
truyền rao cho dân chúng toàn tỉnh mở chiến-dịch chống lại cào-cào để bảo
vệ mùa màng, những biện-pháp đầu tiên được áp-dụng là xịt dầu hôi, rải
tro, rắc vôi, giăng lưới, chổi đập, vợt xúc v.v... nông dân trong làng đều thi
đua để tiêu diệt chúng, có người giết được cả một đôi dạ.
Nói đến nạn cào-cào ở Gò-công, chúng tôi nhớ lại ở Mỹ-tho cách nay
40 năm, tỉnh này có xảy ra nạn chuột loạn đồng ở miệt Cai-lậy, Đồng-tháp,
cù lao An-hóa, nhà cầm quyền ra lịnh cho hương-chức hội-tề truyền rao với
dân chúng giết chuột cắt lấy đuôi phơi khô đem lên Tòa-bố lãnh thưởng.
Lúc ấy tôi là một thơ sanh học trường tỉnh Mỹ tho được chứng kiến người
ta đem nạp đuôi chuột chừng năm bảy chục bao, xem đó đủ biết hằng triệu
chuột bị giết, nếu không tiêu diệt bớt thì mùa màng cây trái cũng không
còn, và chẳng những dân chúng bị lây dịch-hạch là khác.
Trở lại vấn-đề cào-cào phá hại mùa màng gây sự đói khổ cho nhà nông
ở Gò-công, chúng nương theo luồng gió từ rừng núi xa xôi bay đến, có
người nói từ Phi-Châu sang, nhưng điều này không có gì chứng minh cụ
thể. Chúng bay đến đen trời ai yếu tim trông thấy phải chóng mặt. Chúng
quây quần tại Gò-công mười mấy bữa, bị giết cũng nhiều nhưng cũng
không hết được. Các vị niên trưởng trong làng cho đó là việc Trời khiến
gieo sự tai ương cho dân lành ở nơi đây.
Nếu nói theo luật nhơn-quả thì từ một quốc-gia, một xã-hội, từ cá-
nhân, từ khu-vực trên mặt đất này, đều ở trong một định luật tạo-hóa tất cả,
nhưng vì vô-minh không thấy được đó thôi. Có nơi sao được bình yên có
nơi lại bị chết chóc. Những chỗ bị thiên tai địa ách, hết nạn này đến nạn
khác liên miên, là vì nơi ấy có quan quân bạo ngược, làm những việc mất
đức, phản lại cơ tiến hóa của dân tộc. Nếu tại một tỉnh, một làng, một ấp,
