Rwanda chính là nước châu Phi duy nhất có phong trào độc
lập mang hình thức cuộc cách mạng xã hội chống phong kiến.
Trong cả châu Phi, chỉ có Rwanda là trải qua chiến ngục Bastille
của mình, truất ngôi vua, có Gironde và sự kinh hoàng của
mình. Từng toán nông dân, các Hutu sôi máu, vũ trang bằng
rựa, cuốc và giáo xông vào các ông chủ Tutsi. Một cuộc tàn sát
lớn mà châu Phi chưa từng thấy trong suốt thời gian dài bắt
đầu. Nông dân đốt dinh cơ của các lãnh chúa, cắt cổ và đập vỡ sọ
họ. Rwanda máu chảy thành sông, chìm trong khói lửa. Cuộc
giết bò hàng loạt bắt đầu. Những người nông dân, thường là lần
đầu tiên trong đời, có thể ăn thịt thỏa thuê. Rwanda vào thời
điểm đó có 2,6 triệu dân, trong đó có ba trăm nghìn Tutsi. Ước
tính có vài chục nghìn Tutsi bị giết khi đó, và cũng khoảng
chừng ấy bỏ trốn sang các nước láng giềng - Congo, Uganda,
Tanganyika và Burundi. Vua và chế độ phong kiến không còn
tồn tại, tầng lớp Tutsi mất địa vị áp đảo của mình. Giờ đây giai
cấp nông dân nắm chính quyền. Khi Rwanda giành độc lập vào
năm 1962, chính những người thuộc tầng lớp này lập ra chính
phủ đầu tiên. Đứng đầu chính phủ là nhà báo Grégoire
Kayibanda khi đó còn trẻ. Thời gian đó, tôi đến Rwanda lần đầu.
Tôi nhớ thủ đô Kigali giống như một thị trấn nhỏ. Tôi không thể
tìm được khách sạn nào, vì có lẽ ngay cả khách sạn cũng không
có. Rốt cuộc, các bà xơ người Bỉ nhặt tôi về, cho tôi một chỗ ngủ
ở khoa sản trong bệnh viện nhỏ sạch sẽ của họ.
Cả người Hutu lẫn Tutsi đều tỉnh giấc từ cuộc cách mạng như
từ một cơn ác mộng. Họ đều trải qua cuộc thảm sát - một bên
thực hiện nó, còn bên kia là nạn nhân. Một trải nghiệm như thế
luôn để lại trong con người dấu vết đau đớn và dài lâu. Tâm
trạng của các Hutu khi đó rất phức tạp. Một mặt, họ đã chiến
thắng các ông chủ của mình, rũ bỏ ách phong kiến và lần đầu
tiên chiếm được chính quyền trên đất nước mình, nhưng mặt
