Onitsha cuốn hút tôi còn vì đây là khu chợ duy nhất tôi từng
biết đã hình thành và phát triển nền văn học của riêng mình:
Onitsha Market Literature. Ở Onitsha có hàng chục nhà văn
Nigeria sinh sống và sáng tạo, họ xuất bản tác phẩm ở hàng
chục nhà xuất bản địa phương, có nhà in và hiệu sách riêng
trong chợ. Đó là các thể loại văn học rất khác nhau: tiểu thuyết
diễm tình, thơ, kịch (các vở kịch này sau đó sẽ được biểu diễn
trên nhiều sân khấu nhỏ trong chợ), hài kịch dân gian, kịch vui
và nhạc kịch hài. Nhiều truyện giáo dục, vô số cẩm nang địa
phương kiểu Làm thế nào để yêu? hay Làm thế nào để dứt tình?,
nhiều truyện vừa như Mabel, hay mật ngọt đổ đi hoặc Những trò
chơi ái tình để rồi thất vọng. Tất cả là để khiến người ta xúc động,
rơi lệ, cũng như hướng dẫn và khuyên bảo một cách vô tư. Các
tác giả của Onitsha cho rằng văn học phải hữu ích, và họ tìm
thấy ở chợ lượng độc giả đông đảo luôn khát khao hiểu biết và
trải nghiệm. Ai không có tiền để xem các tuyệt tác trong sách
quảng cáo (hoặc đơn giản là không biết đọc), chỉ cần một xu là
có thể nghe được các thông điệp của nó - bởi đó là giá vé vào cửa
cho các buổi gặp mặt tác giả diễn ra rất thường xuyên ở đây,
trong bóng mát của những quầy cam, quầy khoai hay hành củ.
Khi còn cách Onitsha vài cây số, con đường lượn một vòng
mềm mại rẽ sang hướng thành phố. Trên đoạn đường vòng này
đã thấy xe cộ dừng lại, rõ là chúng tôi sẽ bị tắc đường và phải
chờ đợi, bởi đây là con đường duy nhất vào thành phố từ hướng
này. Đó là Oguta Road, con đường sẽ chấm dứt - song còn xa, rất
xa - tại khu chợ nổi tiếng kia. Hiện giờ, chúng tôi đang đứng sau
mấy cái xe tải trong hàng xe dài. Nửa giờ trôi qua, rồi một giờ.
Các tài xế bản xứ rõ ràng là đã quen với tình hình, họ vô tư nằm
dài ra cái hào ven đường. Nhưng tôi thì đang vội, tôi còn phải
quay về Port Harcourt cách đó ba trăm cây số ngay trong ngày.
Con đường hẹp, một lần, xe chúng tôi đứng đó, bị ép giữa các xe
