một loạt câu hỏi để tôi trả lời... Ngài hết sức ngạc nhiên khi tôi kể những sự
kiện xảy ra trong thế kỷ trước ở châu Âu. Theo ngài, những trang lịch sử đó
chỉ là một loạt những vụ âm mưu, nổi loạn, giết người, tàn sát, khởi nghĩa,
trục xuất, nó là kết quả tệ hại của lòng tham, của óc bè phái, đạo đức giả,
lừa lọc, tàn ác, điên rồ, thù hằn, thèm khát, xa hoa thiếu thật thà và tham
vọng sinh ra.
Trong một buổi hội kiến khác, nhà vua đã chịu khó ghi chép tất cả
những điều tôi nói với ngài, rồi cầm lấy tôi trong tay, ngài vừa khẽ vỗ vỗ
vào tôi vừa nói những lời tôi không sao quên được: "Anh bạn bé nhỏ
Grildrig ạ, bạn đã ca ngợi Tổ quốc bạn một cách tuyệt diệu. Bạn chứng
minh rõ ràng rằng, những người làm ra pháp luật là những người dốt nát, ăn
không ngồi rồi và hư hỏng, rằng luật pháp được giải thích, thi hành chủ yếu
bởi những người vì quyền lợi riêng mà xuyên tạc, giày xéo hay né tránh.
Tôi nhận xét thấy một vài nguyên tắc, về nguồn gốc, có thể chấp nhận
được, song đã bị sự tham nhũng gạt bỏ một nửa và hoàn toàn bị bóp méo.
Qua những điều bạn nói, người ta không hề thấy rằng, muốn có một chức vị
nào đó, người ta phải có năng lực, càng không phải người ta được phong
tước này, tước khác là do đức hạnh, hay các vị quan tòa được cất nhắc là do
thanh liêm, hay người được bầu làm nghị sĩ là do lòng yêu nước. Còn bạn,
bạn đã dành phần lớn cuộc đời cho những cuộc du lịch, tôi nghĩ rằng, cho
đến nay, bạn đã không bị tiêm nhiễm nhiều thói hư tật xấu của nước bạn.
Nhưng, theo những điều bạn nói và những câu ta buộc bạn phải trả lời
những điều ta không tin mà hỏi lại, thì ta có thể kết luận rằng, đồng bào của
bạn là loài sâu bọ đáng nguyền rủa nhất mà tự nhiên đã để nó ngọ nguậy
trên quả đất này".
Chú thích [1] Nhà hùng biện Hy lạp cổ đại (322 - 384 trước công
nguyên), nổi tiếng về tài hùng biện và về nghị lực tự rèn luyện của ông (N.
D.)
[2] Nhà hùng biện lỗi lạc nhất của thời kỳ La Mã cổ đại (thế kỷ thứ hai
trước công nguyên). (N. D.)
