Năm mười sáu tuổi thân mẫu mất, ông thi đậu vào trường Công binh. Ngồi
xe với cha tới Péterbourg, ông mục kích một cảnh thương tâm: một người
cai trạm bạt tai một tên đánh xe, tên này nổi điên, quất túi bụi vào mặt con
ngựa như trả thù, vừa quất vừa la: “Mầy không kéo được hả, thì mầy cũng
phải kéo. Chết thì chết đi, nhưng phải kéo đã”. Nghĩ cảnh mấy anh em
mình, rồi nghĩ cảnh con ngựa, ông thấy rõ nỗi khổ trên trần. Và cho rằng
càng đau khổ càng cao quý, càng gột được hết tội lỗi. Tư tưởng đó ám ảnh
ông suốt đời.
Chương trình trường Công binh rất nặng, kỷ luật lại nghiêm. Thân phụ ông
lúc đó goá vợ
, tính tình càng khó chịu, bỏ thí các con, dư tiền mà
không gởi cho con; nhiều lần Fédor tập trận về không tiền mua trà uống
sinh ra oán cha, than thở với anh là Michel: “Em có một dự định: thành một
thằng điên”. Hai anh em đều thích văn thơ, hăm hở đọc Hofmann, Balzac,
Goethe, Hugo, Schiller, Racine, Corneille.
Năm 1939 thân phụ ông gần như điên, tàn ác không tưởng tượng được, suốt
ngày đánh đập nông dân. Họ gặp ông mà không chào thì ông quất; mà chào
thì ông cũng quất: “À, mầy cất cái mũ để rồi lạnh đầu lạnh cổ, đau, khỏi
làm việc hả?”. Chịu không nổi, họ lập mưu ám sát ông. Cả nhà hay mà
không dám đưa ra toà, sợ nếu trừng trị mấy người chủ mưu thì cả đám 500
nông dân sẽ phản kháng, nổi dậy đập phá, hoặc đi nơi khác hết. Hay tin cha
chết, Dostoïevsky hối hận, tự cho mình là phạm tội vì đã có lần nguyền rủa
thầm thân phụ. Tâm trạng đó sau này ông tả rất hay trong truyện Ba anh em
Karamazov, có ý như để chuộc tội.
Năm 1843, Fédor thi đậu ra trường, làm thiếu uý trong một phòng vẽ của
bộ Quốc phòng. Ngoài một số lương còn lãnh một số huê lợi về gia tài do
một người anh rể quản lý gởi cho, nhưng tánh tiêu hoang, lại không biết
tính toán, để cho người ta ăn bớt, ăn cắp nên lúc nào cũng túng tiền. Hồi đó,
thi hào Balzac qua Nga chơi, trí thức và thanh niên Nga đón tiếp trọng hậu.
Fédor vẫn ngưỡng mộ Balzac, dịch cuốn Eugénie Grandet để giới thiệu với
