GƯƠNG CHIẾN ĐẤU - Trang 106

Trừ cải cách đó ra, những cải cách khác tuy cũng mạnh bạo mà có lợi cho
dân Thổ.

Năm 1926, Quốc hội biểu quyết một đạo luật bắt buộc quốc dân phải dùng
Tây lịch “và ngày kế ngày 31 tháng 12 năm 1341 của cựu lịch sẽ là ngày
mùng một tháng giêng năm 1926”. Thế là kỷ nguyên Hồi giáo (bắt đầu từ
năm 622 tức năm Mahomet ở thành Mecque trốn sang Médine) đã dùng
trên một ngàn ba trăm năm nay bị bãi bỏ. Nhưng cũng nóng nảy quá,
Mustapha ra hạn trong bốn ngày là lệnh phải thi hành liền.

Cũng trong năm đó, Quốc hội cho thi hành những bộ luật mới. Sau khi
những toà án tôn giáo đã bãi bỏ năm 1924, Mustapha Kémal cho lập một cơ
quan tư pháp tạm thời và yêu cầu các luật gia soạn ngay những bộ luật mới.
Chỉ trong hai năm công việc hoàn thành, trên thế giới không có nước nào
tiến nhanh như vậy. Mà tiến rất vững: các cường quốc châu Âu đều nhận
rằng pháp điển Thổ hoàn hảo, có tính cách dân chủ và hợp với nhu cầu của
Thổ là nâng cao địa vị phụ nữ. Được như vậy là nhờ các luật gia Thổ đã
sáng suốt châm chước bộ luật dân sự của Thuỵ Sĩ, bộ hình luật của Ý và bộ
thương luật của Đức, tức là những bộ luật có tiếng thế giới. Ta cứ xét một
điều này đủ rõ: hơn cả hình luật của Pháp, Anh thời đó, hình luật Thổ có
những mục về sự cải hoá tâm hồn tội nhân: trong khi bị giam, họ được dạy
dỗ mà những kẻ mới phạm lần đầu, dù là tội nặng, cũng được giam riêng,
không cho sống lẫn lộn với những kẻ tái phạm nhiều lần. Hiện nay nước ta
vẫn chưa có được một đạo luật như vậy.

Đầu năm 1929, Quốc hội ban hành hai đạo luật nữa để cách mạng văn tự
Thổ. Trước kia người Thổ dùng chữ Ả Rập và chữ số Thổ. Lối chữ đó vừa
bất tiện, vừa khó học thành thử 90 phần trăm dân chúng mù chữ. Mustapha
Kémal quyết định huỷ bỏ hết mà dùng chữ La tinh và những “síp” quốc tế
tức những “síp” mà ta gọi là “síp” Ả Rập. Ông giao một nhóm nhà ngôn
ngữ học nghiên cứu việc La tinh hoá tiếng Thổ; khi những mẫu tự và vần