GƯƠNG CHIẾN ĐẤU - Trang 107

Thổ đã định rồi, ông cho đúc những mẫu tự bằng vàng rồi gắn lên một tấm
bảng, và nêu gương cho quốc dân, ông bắt đầu học liền. Lối viết mới hoàn
toàn sát theo cách nói, cho nên rất dễ học, và khi đích thân học thuộc, ông
ra lệnh cho toàn quốc dùng.

Dân chúng rất hoan nghênh lối chữ mới: người ta gỡ các bảng đề tên sở, tên
tiệm, bôi bỏ chữ Ả Rập mà theo chữ mới; ở góc đường, đầu chợ chỗ nào
cũng dựng những tám bảng ghi mẫu chữ mới; nhà thờ, cung điện biến
thành trường học, toàn dân thành những học sinh chăm chỉ. Chính
Mustapha Kémal cũng mang theo một bảng đen, một hộp phấn đi khắp xứ,
từ tỉnh này qua tỉnh khác, có khi len lỏi cả ở thôn quê, như một anh Sơn
Đông bán cao đơn hoàn tán, để giảng những lợi ích của lối viết mới, và chỉ
cho toàn dân cách học, cách viết. Chỉ một năm sau, số người mù chữ giảm
xuống quá nửa. Chữ quốc ngữ của ta không khó gì hơn chữ mới của Thổ,
lại được dạy trong nước hơn nửa thế kỷ rồi, mà hiện nay số người mù chữ
còn là bao nhiêu? Có chắc gì bằng Thỗ năm 1930 không?

Đã có văn tự riêng của mình, tất nhiên dân tộc Thổ không chịu đọc kinh
Coran trong nguyên văn bằng tiếng Ả Rập nữa. Mustapha Kémal cho dịch
kinh đó ra tiếng Thổ, in theo lối mới, để cho người dân nào cũng đọc được
mà cái việc giảng kinh không còn là đặc quyền của một nhóm nhà tu hành
nữa. Công đó của ông có thể sánh với công của Martin Luther được.

Ngoài ra, còn những cãi cách lớn lao về mọi phương diện. Ông bãi bỏ hệ
thống đo lường cũ: nó bất tiện, rắc rối, thay đổi tuỳ tiện, và bắt phải áp
dụng hệ thống mét như các nước châu Âu. Ta tưởng tượng sự thay đổi đó
xáo trộn đời sống Thổ ra sao: mỗi người dân phải học cách cân, cách đo,
cách đếm; từ những khế ước đến những tờ hôn thú đều phải thảo theo lối
mới hết. Cứ nghĩ rằng người Pháp áp dụng mét hệ ở nước ta đã non một
trăm năm rồi mà hiện nay những dân quê miền Trung và miền Nam vẫn đo
ruộng theo tục riêng, ở Trung một mẫu là năm ngàn mét vuông, ở Nam mỗi
mẫu mười công tầm điền, khoảng mười ngàn mét vuông; mà tại các tiệm