GƯƠNG CHIẾN ĐẤU - Trang 17

động của Vrangel ở Saint Péterbourg. Ông chạy đi vay ngay 600 rúp (Nga
kim) rồi tức tốc lại Kouznetzk báo tin cho Marie và một lần nữa xin cưới
nàng. Ông hứa thế nào Nam tước Vrangel cũng xin Nga Hoàng cho ông
được về Nga, và ngoài tiền lương thiếu uý ra, ông sẽ kiếm thêm được nhiều
tiền nhờ viết sách. Nàng nhận lời, hai người trở về Semipalatinsk làm lễ
cưới ở nhà thờ rồi lên xe đi du lịch, tính hưởng một tuần trăng mật, nhưng
đau đớn thay, xe mới chạy được nửa ngày thì Dostoïevsky bỗng lăn đùng
ra, tay chân dãy đành đạch, mắt trợn trừng, mép sùi bọt, rồi toàn thân cứng
đơ, không nhúc nhích. Marie hoảng hốt, ôm lấy đầu chồng, bảo người đánh
xe kiếm một nhà thương. Nàng than thân trách phận: lần trước vì nghe theo
lời cha mẹ phải sống với người chồng nghiện rượu, lần này vì Dostoïevsky
đeo đuổi quá mà nhận lời để đến nỗi như vầy. Khi Dostoïevsky hết cơn
động kinh, tỉnh dậy, ông xin lỗi vợ vì đã làm cho nàng lo, buồn, tủi.

Từ đó cuộc sống chung của hai người chỉ là một bi kịch, vợ lúc nào cũng
quạo quọ, gây gổ, chồng lúc nào cũng chán chường, chua chát.

Sống ở Semipalatinsk được năm năm, Dostoïevsky viết xong tập hồi ký
Địa ngục trên trần, tả đời sống trong ngục Omsk.

Năm 1857, ông được giải ngũ, rồi năm 1859 được phép trở về Nga, mới
đầu tại Tver, sau nhờ sự vận động của bạn bè, được về Saint Péterbourg,
sau mười năm cách biệt. Lúc đó Nga Hoàng Nicolas đệ Nhất đã mất.

Về Péterbourg được một năm, ông xuất bản cuốn Địa ngục trên trần. Tác
phẩm đó làm cho biết bao người Nga sùi sụt, từ vua chúa tới thường dân.
Cả một dân tộc kinh khủng thấy rằng dưới cái bề mặt phẳng lặng, rực rỡ
của xã hội, lại có những cảnh rùng rợn không kém cảnh địa ngục tả trong
thi phẩm bất hủ Thần linh hài kịch (Divine comédie) của Dante. Người ta
không tưởng tượng nổi một xã hội đã có ngàn năm văn hiến, một xã hội thờ
đức Chúa Kytô, mà có những kẻ thông minh đạo đức bị hành hạ ghê tởm
như vậy chỉ vì khác chủ trương với nhà cầm quyền, chỉ vì thành tâm cầu