GƯƠNG CHIẾN ĐẤU - Trang 27

Viết xong hai truyện Người chồng vĩnh cửu và Bọn quỉ, ông đột nhiên bỏ
hẳn tánh cờ bạc – không hiểu vì nguyên do gì – rồi về nước, viết cho tờ
Công dân (Citoyen). Con nợ bu lại, hăm bỏ tù ông. Ông chỉ trơ mặt ra,
không biết nói năng gì cả. Bà Anna phải che chở cho chồng, bảo họ: “Các
ông cứ để nhà tôi trả các ông lần lần, nếu các ông bỏ tù nhà tôi thì chúng tôi
chẳng buồn gì đâu, các ông phải nuôi cơm nhà tôi mà cảnh khám đường thì
các ông còn lạ gì nữa, nhà tôi thừa biết nó rồi”.

*
* *

Năm 1874 ông lại đi du lịch Tây Âu, viết truyện Người thanh niên
(Adolescent xuất bản năm 1875). Truyện tầm thường, tả tâm trạng một
thanh niên vì nghèo mà bị khinh bỉ, uất ức, muốn làm giàu như các tỉ phú
Mỹ, Dostoïevsky muốn chứng minh rằng luân lý của mỗi người tuỳ theo
gia tài của họ. Nhờ chừa tật cờ bạc, lại nhờ tài nội trợ của bà, đời sống đã
có mòi phong lưu, đỡ lo lắng. Bà đánh máy tác phẩm cho ông, thu xếp mọi
việc trong nhà, giao thiệp với các nhà xuất bản, định số in, giá tiền, quyền
tác giả, giữ sổ sách. Coi tập nhật ký của bà, ta không khỏi mỉm cười. Vợ
một nhà văn hào mà không có chút cảm tưởng gì về tác phẩm của chồng cả,
chỉ thấy ghi: hôm nay thu được bao nhiêu tiền sách, chi tiêu bao nhiêu, như
vậy suốt năm này qua năm khác.

Năm 1877, Dostoïevsky làm việc rất mạnh, viết tập Nhật ký một nhà văn
(Journal d’un écrivain) để đăng báo phổ biến những tư tưởng chính trị, tôn
giáo, những nhận xét về dân tộc Nga và các dân tộc Tây Âu. Báo bán chạy,
và ai nấy đều coi ông như bậc đàn anh trên văn đàn.

Đồng thời ông tìm tài liệu để viết bộ truyện nhan đề là Ba anh em
Karamazov (Les frères Karamazov), một bộ mà ông định dùng hết tâm lục
để diễn tất cả những luận thuyết của ông. Ông tra cứu, nhận xét sự làm việc