la lối như vậy hả?”. Chàng đâu có nhịn: “Thưa ngài, thằng thanh niên đó là
một kẻ không mang tên quý tộc nào cả, nhưng nó trọng cái tên nó mang”.
Ông quý phái kia bà con với ông Thượng thư bộ Công an, và ít bữa sau
Voltaire vô ngục một lần nữa. Người ta giam chàng vài ngày rồi thả, nhưng
buộc chàng phải qua bên Anh. Lần đi đày này (1726-1729) ảnh hưởng lớn
đến đời chàng.
*
* *
Ở Luân Đôn, Voltaire cặm cụi học tiếng Anh, đọc hết các tác giả Anh
đương thời và làm quen với nhiều nhà trí thức. Ông ngạc nhiên nhận thấy
rằng dân tộc Anh được hưởng nhiều tự do hơn dân tộc Pháp. Các văn sĩ của
họ muốn viết gì thì viết, dân chúng có quyền phát biểu ý kiến, đã cải lương
tôn giáo, lại treo cổ được một ông vua. Ông hết lời khen:
“Dân tộc Anh là dân tộc độc nhất trên thế giới đã quy định được quyền của
vua và sau nhiều lần gắng sức đã lập được một chính thể minh trí, nó cho
nhà vua đủ quyền để làm điều thiện mà phải bó tay khi muốn làm một điều
ác”.
Nhất là các nhà bác học của họ làm việc rất hăng hái, phát minh được nhiều
điều lạ. Ông được dịp đưa đám ma Newton mà thầm phục chính phủ Anh
biết tôn trọng nhân tài, dùng lễ quốc táng đãi nhà bác học đó.
Ông ghi vắn tắt cảm tưởng trong tập “Những bức thư về dân tộc Anh”
rồi truyền tay bản thảo cho bạn bè chứ không xuất bản, vì chính phủ Pháp
đương ghét chính phủ Anh mà trong tập đó ông ca tụng người Anh quá, so
sánh chế độ áp bức của Pháp với chế độ tự do của Anh, so sánh hạng quý
phái Pháp sa đoạ, biếng nhác với hạng quý phái có tinh thần khoáng đạt của
Anh. Chính những bức thư đó đã đánh dấu một bước tiến trong tư tưởng
của ông: ông không muốn dùng ngọn bút phù phiếm để bỡn cợt, làm vui
