GƯƠNG CHIẾN ĐẤU - Trang 90

rỗng không, Thổ phải vay mượn của Anh, Pháp, Đức, Áo. Riêng của Pháp
đã phải vay đến một tỷ rưỡi quan. Vậy thì tất phải có gì bảo đảm, và Thổ
đem những nguồn lợi và thuế khoá trong nước ra bảo đảm, y như Trung
Hoa. Thành thử những bến tàu, kho hàng ở Constantinople, những đường
xe lửa, mỏ khoáng chất, nhất là mỏ dầu lửa, rồi thuế đoan, độc quyền giao
thông lần lần thuộc về các cường quốc châu Âu hết. “Các cường quốc theo
đạo Ki Tô đó, như bầy kên kên đói khát, đậu chung quanh một con bệnh
bất tỉnh và kiên nhẫn đợi. Họ sợ lẫn nhau, ganh tị, dò xét nhau và sẵn sàng
xâu xé nhau. Không một nước nào dám ra tay trước. Và nhờ vậy đế quốc
Thổ tiếp tục thoi thóp…”.

*
* *

Rồi đại chiến thứ nhất bùng nổ. Thổ đứng về phe Đức, có lẽ tưởng rằng
Đức sẽ thắng, mà nếu Đức thắng thì sẽ không quên đồng minh, dù đồng
minh đàn em. Khốn thay! Đức lại thua, và khi hiệp ước Verseille ký xong,
Anh Pháp mới xử cái vụ “phản bội” của Thổ. “Hồi trước tôi giúp chú thắng
Nga, nếu không chú đã bị Nga đè bẹp rồi, chú thiếu tiền, chúng tôi cho vay,
chú thiếu súng ống để dẹp phiến loạn thì chúng tôi cung cấp, mà rồi chú trả
ơn chúng tôi như vậy đó, theo tụi Đức để đập chúng tôi. Được lắm. Lần này
thì chúng tôi xoá tên chú trên bản đồ”. Anh, Pháp nghĩ thầm như vậy, và
họp nhau ở Sèvres năm 1920 để cắt xẻ đế quốc Thổ, chia hai miếng ở phía
Tây (miền Thrace và miền chung quanh Smyrne) cho Hi Lạp; một miếng
lớn ở phía Tây Nam trên bờ Địa Trung Hải, ngó ra đảo Chypre cho Ý; cắt
một miếng phía Tây Bắc (miền Arménie) cho độc lập, thành nước Cộng
hoà Arménie; một miếng nữa ở phía Nam, miếng đó thành xứ tự trị của dân
tộc Krude, còn hai miếng, miếng Malatie ở Bắc Syrie dành cho Pháp vì
Pháp đã chiếm Syrie, với miếng Irak giáp giới Ba Tư dành cho Anh. Thế là
đế quốc Thổ bị cắt xén gần hết, chỉ còn một mảnh đồi núi khô cháy ở bờ
biển phía Nam Hắc Hải, rộng khoảng 120.000 cây số vuông. Ngay trong
khu vực còn lại đó, chủ quyền của Thổ cũng mất: đời sống dân Thổ do các