vua. Với vụ Ái-tĩnh thuyết, ông bị kết án rối đạo. Với Tê-lê-mạc, ông bị tố
cáo là công kích vua Louis XIV cùng triều đại của vua nầy. Sau các bão tố
ấy, Fénelon chuyên lo việc đạo, sống âm thầm trong dinh Tổng Giám-mục
ở Cambrai. Nơi đó ngày 7-1-1715, ông qua đời trong bầu không khí đạo
hạnh.
2.- Tâm tính:
a) Fénelon có tâm tính hào hoa mà cao nhã, cương nghị mà hiền dịu.
Đầu óc thông minh. Ý chí cương quyết nhứt là trong vấn đề học thuyết. Hãy
nghe một danh sĩ đồng thời với ông là Saint-Simon mô tả ông: "Người cao
ráo, mảnh khảnh, đề đạm, da mét, mũi to. Trong đôi mắt, lửa và thông mình
tuôn ra như dòng suối. Khuôn mặt thấy ít có ai giống như vậy và nếu ai gặp
một lần cũng khó quên. Nó gồm nhiều nét song các điểm đối nghịch không
chống chỏi nhau. Nhìn vào thấy vừa nghiêm nghị vừa bỡn cợt. Diện tướng
có vẻ một nhà thông thái, một Giám-mục và một bực vua chúa. Trong toàn
con người ông tủa ra tế nhị, hóm hỉnh, duyên dáng, đoan trang, nhứt là cao
nhã. Phải cố gắng lắm mới thôi nhìn ông được. Ở đâu, nhờ sự êm dịu ít ai từ
chối. Có nghệ thuật làm đẹp lòng một cách nồng nhiệt mà không thấp hèn,
quá lố, tầm thường, sái chỗ luôn luôn thích đáng cho từng người. Chung
qui, đó là một bộ óc thông minh và là một vĩ nhân." Bạn thấy Saint-Simon
tả ông bằng những nét chấm phá mà chú trọng vào các điểm đối nghịch
nhau.
b) Có điều lạ trong tâm tính lẫn trong đời Fénelon là gần như hay xảy ra
cho ông những kết quả mâu thuẫn. Những kẻ mà ngày trước ông làm họ say
mê như Bossuet, Louis XIV, sau cùng là ông làm họ thất vọng. Nhiều người
thoạt đầu thán phục đầu óc sâu sắc, khoáng đạt của ông sau cùng chán nản
vì những ý tưởng viễn vong của ông. Cái nên gìn giữ được nơi ông là cái
hay đẹp trong toàn thể mà điều nầy đúng cho thời đại ông sống hơn là cho
chính cá nhân ông. Không biết có phải tại thời kỳ của ông là giai đoạn giao
thời mà nhiều mâu thuẫn tập trung nơi ông coi như người điển hình không.
