e) Nơi Fénelon có sức quyến rũ ghê gớm. Hình như ông có sẵn thiên phú
làm cho mình được yêu mến. Ông hấp dẫn bằng gương mặt hào hoa, bằng
phong độ hoàng phái, bằng bặt thiệp ít ai bắt chước được. Trong quyển"Hồi
ký" Saint-Simon nhận xét: "Không ai có mãnh lực làm hài lòng từ tớ đến
chủ bằng ông."
Cái nghệ thuật thu tâm khó điêu luyện đó, chính Fénelon trong một bức
thư gửi cho người cháu là hầu-tước Fénelon, đã khuyên:"Vẫn phải tự học,
tự áp dụng vào trách vụ song cũng phải luyện những cách xử đối và những
cử chỉ niềm nở. Đừng vội vàng mà cũng đừng đóng kín quá. Không tìm đến
những nhân vật to lớn mà ta có thể tạo ra họ, dùng những hoàn cảnh tự
nhiên mua lòng họ." Như vậy là hay chứ hả bạn. Đó là những lề luật căn
bản của khoa học xử thế chứ gì? Đọc thư ông, bạn có thấy một chút Dale
Carnegie của Mỹ ngày nay hay một chút Lão-tử cương mà nhu của Tàu thời
xưa không. Mới nhìn tướng diện có vẻ hào hoa và mới thấy lối xã giao bặt
thiệp của Fénelon, nhiều người đồng thời vội tưởng ông là người thuộc loại
tình cảm nhu nhược để dẫn dụ. Nếu ông không là Giám-mục chắc người ta
có thể nghĩ con người ông thuộc hạng để làm đẹp lòng phái yếu. Nhưng tự
bản chất con người Fénelon thế nào. Nhìn chung 6 năm trời ông cần cù giáo
luyện một Hoàng-tử tập trung đủ thứ tật xấu như vậy, người ta nghĩ về ông
làm sao? Phải nói Fénelon là con người nội cương mà ngoại nhu. Ông dùng
nghệ thuật thu tâm để thành chí, để quản trị. Bên trong của ông là bộ óc
minh mẫn, là lương tâm thánh đức và ý chí cầm cương điều khiển tình dục.
Vì đó bên ngoài của ông tủa ra hào quang lịch sự trong bác ái, khôn ngoan
mà không kiêu hãnh mềm mỏng mà nhu nhược. Khi phải chấp nhận chân lý
như trường hợp nghe lời Tòa-thánh, ông dẹp tự ái ngay, tuân phục nói theo
kiểu Ignace de Loyola là tuân phục như tử thi"ad cadaver". Còn khi chưa
phải lúc tuân phục cần thiết, ông vẫn là con người bất khuất một cách cao
nhã. Chẳng hạn lúc ông tranh luận với Bossuet về thuyết Ái-tĩnh. Vả lại một
người mà giữ luôn được gương mặt bình thản, dịu hiền bao giờ cũng là
người tự chủ. Như vậy là họ cầm lái tình dục, không cho biểu lộ bừa bãi...
