khoa được mấy tập trở thành sách bất hủ. Coi chừng thời hỏa tiễn hơn
người xưa cái gì chứ về đường lương tâm chức nghiệp phải xét lại.
3.- Còn thầy nào xử sự với trò hơn Fénelon:
Giữa Fénelon và Công-tước lắm lúc cũng rất gay cấn. Tính tình Công-
tước vốn đã xấu đâu trong xương tủy lại thêm ỷ thế hoàng tộc nên trong bức
thư nọ ông viết nhiều điều làm phật ý tôn sư. Fénelon không ngại mình là
người lớn, là thầy mà đi trả lời cho một đứa con nít học trò mình. Ông
cương quyết chinh phục tâm hồn Công-tước cho kỳ được.
Ta hãy nghe đại khái bức thư phúc đáp cửa Fénelon cho trò ông: "Hỡi
Hoàng-tử! Thầy không biết con có nhớ điều gì con nói với thầy hôm qua
không, rằng con biết con là ai còn thầy là ai? Thầy thấy có bổn phận phải
chỉ cho con biết con không hiểu ai là ai hết. Con tưởng tượng rằng con hơn
thầy. Vài người tôi tớ chắc nói với con như vậy. Còn thầy, vì con buộc thầy
phải nói nên thầy không sợ hãi gì mà phải nói rằng thầy hơn con. Con nhớ
đi rằng đây không phải vấn đề tông tộc(...). Con sẽ không khôn ngoan nữa
nếu còn tìm hư danh trong tông tộc của con, nó không thêm gì cho chính
bản thân của con. Con đừng nghi ngờ rằng thầy hơn con về thông minh lẫn
kiến thức. Con nên biết rằng nhiều điều con đã học với thầy chưa là gì hết
sánh với những gì thầy sẽ dạy cho con. Còn về quyền thì con không có
quyền gì trên thầy cả. Trái lại thầy có quyền trên con, đầy đủ, trọn vẹn. Ông
nội và ba con đã thường nói với các con điều đó chứ. Có lẽ con tưởng rằng
thầy thích hân hạnh được dạy con. Con đừng nghĩ vậy nữa: Thầy dạy con
chỉ vì nghe lời ông nội con và làm vui lòng ba con chớ không phải vì cái gì
khác mà lãnh gánh nặng làm thầy con. Và để con đừng nghi ngờ gì nữa thì
thầy sẽ dẫn con đến trước mặt nhà vua để xin Ngài chọn một vị khác mà
thầy mong vị ấy sẽ lo lắng cho con chu đáo hơn thầy".
Thực là những dòng tâm sự vừa mềm mỏng vừa quyết liệt của một bực
thầy đầy lương tâm nghề nghiệp. Cũng may là khi đọc bức thư trò hối hận,
xin lỗi thầy. Thời nay được mấy ông thầy dám mạnh ăn mạnh nói khi ông
