Ở đây ta muốn nhấn mạnh mẫu số chung giữa Socrate, Khổng Tử là hai
sư biểu đều đối với con rất sơ, nếu dậy được trở thành danh lỗi lạc thì
không dạy được con nên thân nên phận gì.
3.- Lối tổ chức lớp học của Khổng Tử cho các môn đệ như Nhan-Hồi,
Tử-Lộ, Tử-Cống, Tăng-Tử, Tử-Hạ v.v.... đại khái ta thấy giống như Socrate
tổ chức cho những Platon, Criton, Apollodore v.v.... hay giống như Platon
trong học viện Académus. Thầy trò họ Khổng ngồi quanh quẩn với nhau
trao đổi ý kiến để tìm chân lý và đạo lý hơn là thầy đọc giảng thao thao bất
tuyệt. Trò học ở Thầy mà Thầy cũng học ở trò.
Lắm lúc Khổng Tử dạy học theo kiểu Aristote trong học viện Lycéum,
học viện mà Aristote dạy các môn đồ theo lối vừa đi dạo vừa dạy. Cái cảnh
Khổng Tử ngồi dạy xong thì cầm đờn ca hát, trò ngồi xướng họa, thưởng
thức hay cảnh thầy trò lang thang đất Thái, đất Trần, thầy nằm nghỉ mệt, mơ
màng dưới tàn cây thơ mộng, còn trò kẻ đọc sách, người nấu cơm là cái
cảnh thông thường của thầy trò họ Khổng. Ngày nay được mấy thấy trò cởi
mở ngồi hỏi với nhau về hoài bão tương lai. Khổng Tử hỏi Tử Cống ước
nguyện gì? Tử Cống bảo: chỉ mong phát phú bằng thương mãi. Hỏi Tử Lộ
sau nầy tính làm gì?
Tử Lộ thưa rằng chỉ mong có ngựa, có xe đi, có của cải đầy đủ, mình
dùng dư; tiếp giúp bạn bè. Tử Lộ hỏi Khổng Tử chí nguyện ra sao. Khổng
Tử nói không mong gì hơn là thân phận kẻ già mà được yên hàng, bằng hữu
giữ chữ tín và tuổi trẻ đừng thất vọng. Còn cảnh đàm đạo nào thân mật
thâm thúy giữa Sư đệ hơn cảnh đối thoại chân thành ấy nữa không?
4.- Ngày nay có mấy thầy biết nghe lời trò, có lần Khổng Tử đến thăm
nàng Linh-Công là vợ vua nước Vệ: một đàn bà khét tiếng lẳng lơ. Hai bên
bái xá nhau ra vẻ tương đắc. Thực ra Khổng Tử đi thăm Linh-Công như vậy
không có gì đáng trách. Nhưng về sau môn đồ của ông là Tử Lộ tỏ vẻ trách
ông là thiếu cẩn thận. Buộc lòng ông phải cam đoan với Tử Lộ: "Dư sở phủ
giả. Thiên yếm chi! Thiên yếm chi: Thầy mà làm gì bậy, Trời hại Thầy, Trời
