Balzac. Còn về nghệ thuật viết thì phải nhận là Maurois bị thầy bắt ám ảnh
Stendhal. Bằng chứng là càng về già, ông càng viết keo như thuốc cao. Ý
nối nhau bằng ý chứ không bằng những tiếng như"mà, vậy" trong một tam
đoạn luận. Nhứt là ông hà tiện tĩnh từ, tối kỵ liệt kê tĩnh từ nhiều sau một
danh từ. Văn của ông vì đó nghệ thuật thì bén nhọn đấy, mà có nhiều đoạn
bạn đọc như văn Lão Tử trong Đạo Đức Kinh, đặc kẹo đến thành khó hiểu.
Dĩ nhiên là đọc mệt óc mà hiểu được thì thú vị. Có thể nói Alain muốn trò
của ông bắt độc giả mỗi lần đọc phải đập xương hút tủy, chứ không dễ dàng
như ăn thịt quăng xương. Trừ Đức Giê-Su quyết liệt bắt môn đồ làm Thánh,
đúc khuôn trò theo mẫu chí thánh của mình, tôi chưa thấy thầy nào đúc
khuôn trò kỹ như Alain đúc khuôn Maurois.
6.- Thầy vạch nếp sống cho trò:
Không phải chỉ trong lãnh vực cầm bút mà thôi, tận trong nếp sống,
trong thái độ xử thế, Alain cũng vạch vẽ lối cho Maurois. Alain là một triết
gia đề cao quyền năng của ý chí và cổ võ hành động. Ông đã bơm hai liều
thuốc nầy vào óc Maurois từ trước khi Maurois được nửa đời người. Sự
kiện mà Maurois viết cho đến ngày vào bệnh viện để qui tiên tại đó, sự kiện
mà Maurois trong vòng gần 30 năm vừa viết vừa đi đây đó hoạt động, khi
tổ chức trồng cây ăn trái, khi diễn thuyết khắp Âu-Mỹ, hết các sự kiện đó
nói lên ông đã thực hiện tiền ngôn"Tôi muốn là có tôi" và triết lý hành động
của tôn sư.
Alain vốn là một triết gia mực thước, làm việc gần như mê tín nguyên
tắc. Bạn thử tưởng tượng trường hợp Alain bảo Maurois ban ngày trông coi
hãng xưởng, ban đêm ngồi chép tác phẩm của Balzac, Stendhal để nhiễm
hai cây bút nầy đi. Tinh thần làm việc quyết liệt đó Alain cho nhập vào cốt
tủy Maurois, cho nên người ta không còn ngạc nhiên sao mà đến lúc tóc đã
ngã màu, Maurois tổ chức viết lách y như tổ chức hãng xưởng. Hồi xưa
thấy ông viết mỗi Propos canh đúng trong hai tháng thôi. Ông có chịu thua
đâu. Chính Maurois đã từng khuyên thanh niên đại khái: "Không hứng cũng
