Tóm lại! Bạn thấy đời sống Teilhard là một cuộc đời ngoại hạng, nhứt là
thuyết Teilhard là học thuyết vĩ đại nhất của thế kỷ 20. Ai chống ai đỡ tùy ý.
Teilhard vẫn khiêm nhường nói rằng mình vạch ra một con đường rồi nhiều
người khác sửa con đường ấy cho tốt đẹp. Trở lên sở dĩ tôi phải cùng bạn
tìm hiểu dài dòng về Boule và Teilhard là để ý thức giá trị của chính họ và
giá trị tình Thầy Trò mà họ nêu gương cho hậu thế.
C.- TÌNH THẦY TRÒ GIỮA BOULE VÀ TEILHARD:
1.- Vai trò của Boule trong sự nghiệp của Teilhard:
Nếu nói về thầy thì chắc chắn Teilhard có rất nhiều bực tôn sư, trải qua
các giai đoạn học trung học, học đệ tử viện và đại chủng viện. Chính những
vị nầy đã đào tạo tinh thần và tâm hồn đạo hạnh cho Teilhard theo phương
pháp giáo dục của Dòng Tên vốn đã nổi danh quốc tế. Căn bản tu đức đó
làm xương sống cho công trình vĩ đại của Teilhard. Nó thúc đẩy ông chết
sống cho lý tưởng. Nó trói buộc ông can trường với chí nguyện. Nó an ủi,
ủy lạo ông trong đêm trường khủng hoảng, lắm lúc muốn lìa bỏ Dòng tu rồi
cắn răng chịu đựng cho qua cơn bão tố. Câu trả lời sau đây có phải là lời
gián tiếp Teilhard tỏ ra lòng biết ơn các tôn sư, trong mười mấy năm trời âm
thầm đào tạo chí kiên trì cho ông không? Lúc Teilhard bị Tòa-thánh cấm
không cho xuất bản sách, bị nhiều bề trên về đồng nghiệp Linh-mục hất hủi,
một người bạn hỏi ông sao không xuất Dòng để hoạt động tự do hơn, ông
đáp: "Ngay ý nghĩ xuất Dòng tôi cũng không bao giờ có. Càng gặp truân
chuyên tôi càng thấy cần Dòng để tôi hoạt động vững chắc". Mấy lời ấy của
một người siêu quần bạt chúng như Teilhard nói lên giá trị giáo dục của
những sư phụ đã từng uốn nắn tâm hồn Teilhard. Ngoài các sư phụ ấy, còn
có thể kể công lao của một triết gia tên tuổi đã từng đóng góp vào cơ đồ
hiển hách của Teilhard, tôi muốn nói Maurice Blondel. Hồi ở Aix-en-
Provence, Teilhard đã tiếp xúc, thụ huấn với ngôi sao triết học nầy. Chính
luận án tiến sĩ của Blondel cuốn L'Action, là tác phẩm đã gây ảnh hưởng
mạnh trên đầu óc Teilhard. Hãy nghe Claude Guénot nói: "Triết lý Teilhard
