sống đâu chẳng được? Anh cả tôi vừa đậu tú tài mơ vào đại học. Trong khi
hầu hết sinh viên và giáo sư đại học tây ta đều bỏ vào Nam. Kháng chiến
về, cái chí theo đuổi đến cùng sự học liệu có thành? Chi bằng trước mắt cứ
vào Nam, chịu khó vừa học vừa làm, cho qua hai năm nước nhà thống nhất.
Anh đi rồi cha tôi ra vào thơ thẩn trong khi mẹ tôi suy sụp tinh thần. Cả
người đi và người ở lại đều trong tâm trạng “cũng liều nhắm mắt đưa chân,
để xem con tạo xoay vần ra sao”?
Cha tôi thường nghiêm cẩn răn dạy các con: “Người ta sinh ra ở chốn
làng quê thành người nhà quê, ở nơi phố phường thành người đô thị, sinh
vào cửa nghèo thì khổ, cửa giàu thì sang. Thực ra ai cũng là người, chưa
biết ai đã hơn ai. Mọi sự thành cứ có chí thì nên. Chớ vội kênh kiệu, khinh
bạc người. Sa cơ lỡ vận, thuận gió gặp thời xuống chó lên voi thế sự
thường tình. Của mấy ăn tiêu rồi cũng hết, chỉ cái đức thương người để
mãi cho con cháu đời sau”.
Thế rồi bao nhiêu biến cố ào ạt đổ dồn vào gia đình tôi. Cha tôi thừa
tự mấy mẫu ruộng ở quê, bấy lâu vẫn giao cho bà con họ hàng làng xóm
cấy cày. Bây giờ bỗng thành địa chủ phát canh thu tô. Ruộng đất mất đi đã
đành nhưng cái ách địa chủ quàng lên cổ cha, các con cũng chịu vạ lây!
Anh tôi thành kẻ bỏ chạy vào Nam theo giặc, là cái tội bầy em phải gánh!
Cha mẹ tôi điêu đứng và chúng tôi như bị đá đeo chân, chìm nghỉm dần đi
trước những con mắt kỳ thị cay nghiệt của người đời!
Trước đây, trường Nguyễn Trãi thuần nhất là con em các gia đình sống
trong thành phố, không kể giàu nghèo dù là quan quyền, viên chức, thương
nhân, dân dã hay ông đội, ông cò. Khoảng 1956, khu học xá Nam Ninh bên
Trung Quốc giải thể, một số khá đông con em cán bộ kháng chiến và miền
Nam tập kết nhập vào, hình thành một tiểu khu học xá đặc biệt. Các bạn
được ưu ái đào tạo thành cốt cán của nhà nước mới. Sau này không ít bạn
trở thành trụ cột của chính quyền từ tỉnh tới trung ương.
Tốt nghiệp trung học phổ thông, tôi không được vào đại học nhưng
cũng không được học nghề. Làm thợ cũng cần phải có lý lịch trong sạch
kẻo làm hoen ố giai cấp công nhân! Tôi tự cải tạo mình bằng cách tham gia
tích cực những việc của phố phường. Được chiếu cố cho làm thanh niên cờ
