Bầu đoàn Lan Khai vẫn tạm chui rúc trên căn gác phố Phùng Hưng. Tôi
đưa ông đến động Tân Dân, ra mắt ông chủ Vũ Đình Long. Như tôi nói
trên, Lan Khai có cái phong độ trí thức, lịch sự, thanh nhã, có cái nhìn
nghiêm mà âu yếm, giọng nói nhẹ mà chắc nịch, toàn thân ông toát ra một
trí tuệ khác thường. Điều tôi ngạc nhiên là không biết bằng cách nào, chiếc
áo the bạc màu, chiếc khăn xếp sờn rách đã biến mất, thay bằng bộ com lê
hạng đắt tiền, màu ghi sáng, may rất khéo. Tôi hỏi khẽ ông trước khi bước
vào động Tân Dân. Ông chỉ mỉm cười: “Rồi ông sẽ biết”.
Vũ Đình Long tiếp Lan Khai với lễ thượng khách. Trước đó tôi đã đưa
ông Vũ đọc mấy Chuyện lạ đường rừng, và cũng đã xưng tụng Lan Khai sẽ
là một cây bút viết lịch sử tiểu thuyết, món hàng Vũ Đình Long đang thấy
rất cần, bởi nó ăn khách nhất. Nguyễn Triệu Luật, Phan Trần Chúc không
chịu viết đều cho Vũ Đình Long, vì tiền nhuận bút thấp hơn các nhà xuất
bản ở Hà Nội, nhất là trong Nam. Điều cuốn hút Vũ Đình Long, “bố già”
nghề buôn bán chữ hơn nữa là tiểu thuyết lịch sử Ai lên phố Cát, Lan Khai
mới bắt đầu đưa Côn Sinh đăng báo Loa được hai kỳ. Gia đình Lan Khai
thoạt bước chân vào Hà Nội với bàn tay trắng, tôi đã khuyến khích Lan
Khai hãy cố gắng viết ngay một truyện lịch sử mang nhan đề thật kêu, thay
kèn trống. Ông nghe tôi, ngồi nhịn đói, cưỡng cơn bệnh suyễn, viết chuyện
này. Côn Sinh vừa là họa sĩ có tài vừa là một công chức bậc cao lương, lại
là một con người hào hiệp có mắt xanh, đón nhận với mấy chục trang bản
thảo viết thử Ai lên phố Cát với niềm kính trọng nhà văn đường rừng. Côn
Sinh ứng trước cho nhà văn một món tiền khá lớn. Việc cần kíp là việc
thoát xác. Ông đến ngay phố Hàng Trống may bộ âu phục thật “kẻng”. Còn
tiền đưa cho vợ, trả tiền thuê nhà, đong gạo.
Lan Khai, bệnh suyễn liên tục giày vò, nhưng ông vốn có nghị lực, cố
cầm bút, cố thức đêm. Nhà văn không có bàn giấy, viết phải bò trên chiếc
giường, mệt quá thì lăn kềnh ra nghỉ mấy phút, ôm ngực, trợn mắt, há mồm
mà đớp không khí, như con cá phơi bãi cát.
