Nhà Lan Khai ở nẻo biên thùy xa xôi những năm xưa là “Chiêu Anh
quán” chân thành đón những quốc sĩ vô danh, đến như cái bóng, đi cũng
như cái bóng.
Nhà Lan Khai, lúc này đây, giữa lòng phố phường Hà Nội, cũng lại là
một vũng nước Lương Sơn Bạc, chia cái nghèo với mấy chục “tao nhân
mặc khách”, lấy ống sậy nhòm trời, lấy bát đong nước biển.
Việc đời, dẫu sao thì cùng tắc biến, biến tắc thông. Cuộc sống gia đình
đông đúc ấy, nhờ sự cần cù lao động, cũng có phần nhỉnh lên chút ít.
Vũ Đình Long đặt giấy trịnh trọng mời nhà văn Lan Khai đến tòa soạn
93 Hàng Bông làm việc ăn lương tháng. Họ Vũ giao ông chủ bút tờ báo
Văn học Tao Đàn. Báo in đẹp nhất, đứng hàng đầu trong những ấn phẩm
của Tân Dân. Báo nửa tháng ra một số, 60 trang. Lan Khai gặp đất dụng võ,
đem hết vốn học vấn, trí tuệ ra làm. Cả số lượng 60 trang, ông viết đến nửa
báo, nhiều đề mục, nhiều bút danh. Truyện dài từ số đầu là Cái ám ảnh.
Mục ông trân trọng nhất là “Mực mài nước mắt”, viết về những nỗi cơ cực
của người cầm bút, những số phận con người xưa và nay sống đọa thác đày
vì văn bút. Anh em trong nghề bán chữ nuôi thân, đọc ông, dầu chai đá
mấy, cũng ngậm ngùi, đau xót. Nỗi đau ấy chỉ anh em biết với nhau. Bọn
chủ nhà xuất bản không thèm đọc, không thèm đếm xỉa đến.
Hà Nội thuở ấy có ba ban kịch nói, chỉ hoạt động khi cần diễn lấy tiền
giúp vào việc thiện. Ban kịch đàn anh hơn cả do nghệ sĩ Ngọc Đĩnh đứng
đầu, tổ chức hai đêm diễn vở Thế chiến quốc tại Nhà hát lớn (xưa gọi là
Nhà hát Tây). Rạp chỉ mở cửa mùa đông, đóng cửa mùa hè, có 700 ghế
ngồi. Khách đến bắt buộc phải mang đồ lễ phục, chí ít cũng phải com lê
sang trọng mới được vào. Ngược lại, mụ đầm già coi nhà hát sẽ đuổi ra.
Ngọc Đĩnh mời nhà văn Lan Khai sắm vai Ngô Thì Nhậm. Sau nửa
tháng tập vở, Lan Khai nhập vai thật là kỳ diệu, không chê vào đâu được.
Một nhà văn giàu vốn sử học, sáng tạo một số lớn nhân vật lịch sử trong tác
