Thưa các bạn đồng nghiệp cao tuổi của tôi, thưa các vị độc giả yêu
thương báo chí qua mấy thời đại của tôi! Các vị đọc những dòng này xin
hãy tin tôi. Tôi chân thành run tay bút viết về con người, thân thế, sự
nghiệp của bậc sư phụ đáng kính của tôi, tôi xin thề với mái tóc bạc của cái
tuổi kề cõi chết, rằng tôi viết với tất cả cái não cái tâm, không hề sai một
việc, một lời, một ý.
Ông Tam Lang bình sinh điềm đạm, thành tín, trung hậu với nghề
nghiệp, với cuộc đời. Thế mà có một lần ông nổi trận lôi đình không khác
gì con khỉ Tôn Hành Giả vác gậy sắt xuống thủy cung hỏi tội Long Vương.
Số là, câu chuyện thế này: Năm 1950, ông làm chủ bút nhật báo Lẽ Sống.
Quanh ông, có cụ Bạch Diện chuyên dịch tin AFP, cụ Thu Sơn chuyên dịch
Tân Hoa Xã, Phạm Mạnh Phan phụ trách hai trang tin ruột, tôi viết bài
phỏng vấn, tường thuật các trận đấu thể thao, chủ yếu viết đều truyện dài
(Xã Bèo, Người của đất), phần trình bày mỹ thuật có họa sĩ tài ba Lưu Văn
Sìn (lúc nào cũng phong lưu công tử, song luôn túng quẫn. Anh em gọi đùa
là Lưu Không Tiền). Bên cạnh chúng tôi còn có một nghệ sĩ lão thành sân
khấu kịch nói thời ấy, đó là Trương Đình Thi, con một nhà giàu sang nổi
tiếng ở Hà Nội. Chúng tôi, chỉ có bốn người, tiền vốn không có, lại thuê in,
ngồi nhờ trên căn gác chật hẹp của một nhà in phố Hàng Bồ. Nghệ sĩ
Trương Đình Thi chỉ nhận làm công việc người sửa bản in thử (Correcteur).
Công việc túi bụi cả buổi sáng, anh em làm không xuể. Trong khi ấy, tôi và
cả độc giả Hà Nội biết rằng tuần báo Loa của Côn Sinh đã đăng nhiều tuần
thiên hồi ký nổi danh Tôi, kép kịch, tác giả Trương Đình Thi. Một hôm, tôi
ngồi cạnh nghệ sĩ Thi trong lúc ông chưa có bài sửa. Tôi ân cần thủ thỉ với
ông: báo thiếu người viết, nghèo nàn về bài vở. Sao anh không viết cho báo
chúng mình một phóng sự hay một hồi ký tuyệt vời như Tôi, kép kịch...
Tôi nhắc lại câu nói ấy hai lần. Ông nghệ sĩ trợn mắt nhìn tôi, mặt hầm
hầm, đi xuống gác. Tôi ngạc nhiên. Tam Lang vẫy tôi lại gần, bảo tôi: “Ông
bảo nó thế, nó cho là ông chửi nó, lật tẩy nó. Nó thù ông rồi đấy, phải coi
