Hà Nội xưa - Nghề in ấn
Đ
ề cập đến vấn đề văn hóa, văn học của một dân tộc trước hết phải nói
đến nghề in ấn.
Tôi bắt đầu nhắc tới những chuyển biến của ngành này với cái mốc năm
1936.
Thời đó, nền văn học Việt Nam đã có cơ phát triển. Nhiều tác phẩm
Pháp, Trung Hoa được dịch ra Việt ngữ. Đại biểu cho dịch giả Pháp văn là
Nguyễn Văn Vĩnh, Dương Phương Dực (học trò cụ Vĩnh), Trương Vĩnh
Ký, Nguyễn Giang (con cả cụ Vĩnh)... Đại diện dịch giả tác phẩm Trung
Hoa là các cụ Bùi Kỷ, Sở Bảo Doãn Kế Thiện, Nguyễn Đỗ Mục, Phan Kế
Bính, Mai Đăng Đệ, Cử Can... Giai đoạn ấy, một số công tử nhà giàu ganh
nhau đẩy mạnh phong trào Tây du, cốt lấy cái tiếng cậu cử, cậu tú để cưới
gái đẹp, đào mỏ vàng. Họ trở thành những ông Tây An Nam, không cậu
nào dịch nổi một cuốn sách Pháp văn. Tựu trung du nhập sách văn học
Pháp vào Việt Nam chỉ có một Nguyễn Văn Vĩnh. Cụ Vĩnh đã dịch những
tác phẩm nào, tài năng dịch ra sao tôi tin bạn đọc đã biết, khỏi kể.
Cùng thời kỳ ấy, văn học lãng mạn Trung Quốc tràn ngập vào Việt Nam
qua những tác phẩm tình yêu của Từ Trẩm Á. Hoàng Ngọc Phách chịu ảnh
hưởng nhà văn nước Tàu này qua truyện Tố Tâm, Bóng trăng soi... Nhưng
nước mắt của nhà văn bi lụy này làm ngập lụt nền văn học Việt Nam chưa
được bao lâu đã vội khô tàn. Sức sống của dân tộc Việt Nam đã chuyển
mình. Nhà văn Việt Nam tự vạch một hướng đi riêng trong đó cái hơi thở
căm hờn thực dân Pháp đã nổi lên cơn gió lốc qua Chiêu hồn nước của
Phạm Tất Đắc và những lời kêu gọi đồng bào thức tỉnh của Ký Con, Thái
