làm ngạc-nhiên. Vào khoảng bảy rưỡi, y sai người xin thêm hạn một ngày. Ý
tôi là không cho. Vả tôi cũng không cần trả-lời, vì kẻ mang thư tới, liền bỏ
đi mất. Lúc 8 giờ, là giờ cuối mà tôi đã hẹn cho viên Tổng-đốc, y không tới.
Vậy chỉ có cách hành-động ».
Kế-hoạch định trước và được thi-hành là như sau. Từ 8 giờ 15 đến 10
giờ 15, đại-bác các chiến-thuyền bắn. Cho đến 9 giờ 15, thì cốt bắn vào cửa
Bắc và khoảng thành từ cửa Bắc đến pháo-đài góc Tây-bắc. Trong lúc ấy, thì
một toán quân nhỏ tiến đến gần cửa Đông và bắn trái phá vào đó để lừa bên
địch. Còn đại-quân thì đi theo bờ sông, từ Đồn-thủy đến trước cửa Bắc, nấp
sau cây và nhà lá. Sau 9 giờ 15, quân lại áp thành phía góc Tây-bắc. Đại-bác
bắn xa vào trong thành, nhắm các dinh trại, kho-tàng.
Bấy giờ, một phát bắn vào kho thuốc, kho ấy nổ. Đại-bác ngừng bắn
lúc 10 giờ 15. Còn lính thì bắc thang tre dài 6 mét, trèo lên thành phía góc
Tây-bắc. Lúc lên trên đỉnh thành thì tiến đến cửa Bắc. Trong lúc ấy, chủ-lực-
quân tiến sát đến cửa Bắc để phá cửa. Quân giữ cửa bỏ chạy. Thành bèn
mất :
« Ta có bốn người bị thương, thiếu-tá De Villers bị thương ở đầu gối từ
lúc đầu. Bên An-nam, ta đếm được 40 xác chết và 20 bị thương. Số bị-
thương phải nhiều hơn thế lắm. Nhưng đứa nào chạy được thì đã chạy cả rồi
».
Ngày 30 tháng 4 năm 1882 :
« Buổi sáng ngày 26 tháng 4, chúng tôi được tin viên Tổng-đốc đã tự-
ải. Viên ấy là một người điềm-đạm và cương-quyết
. Ông tự-tử như vậy là
lợi cho ta. Tính can-đảm và ảnh-hưởng của ông có thể gây khó-khăn cho ta,
nhất là sau khi ông sẽ liên lạc với « Hoàng-thân Hoàng » (tức là Hoàng-Kế-
Viêm) còn đóng ở Sơn-tây ».
Lấy xong thành, H. Rivière cho tịch-thu sở Thương-chánh, và kho-tàng
trong thành. Lại sai ném súng đại-bác trên thành xuống hào, phá các cửa
thành, và phá một vài khoảng thành. Quân Pháp đóng tại điện Kính-thiên, và
