đựng trải qua bao đời trong xã hội, nông thôn, lại vốn giàu tình cảm, lão
Nam chẳng những không ý thức được những thiệt thòi về quyền lợi để thắc
mắc, bất mãn mà trái lại, còn thâm cảm ân đức của vợ chồng ông Chánh
nữa là khác. Lão mến chủ, trung thành với nhà chủ hơn cả một con nghĩa
khuyển và lão coi sự biết ơn như là một bổn phận, một cái gì hợp với lẽ
phải, một cái gì mà chỉ có những kẻ chẳng còn biết ai trên đầu nữa mới dám
coi nhẹ. Nhất là từ ngày có nạn đói kém, lão càng thấy cả một may mắn lớn
lao cho đời mình khi nhìn đến cảnh vật vờ, xơ xác, chết chóc, bệnh hoạn
của đám đồng bào trong thôn xóm và các vùng gần xa. Dầu sự ăn uống có
bị nhà chủ hạn chế hơn trước, – theo lão đó là một lẽ tự nhiên không phân
vân – lão vẫn cho đời lão còn có phước hơn đa số nên lão càng quí vợ
chồng ông Chánh. Cũng vì niềm tri ân này mà từ trước đến nay, lão không
thấy khó chịu, và lắm lúc, lão còn đồng tình với ông Chánh về những thủ
đoạn, mánh khóe bóc lột. Ang non ang già, cho vay lúa, vay tiền nặng lãi,
đầu cơ tích trữ, lường cơm, lường mắm với bọn người làm lụng hay tôi tớ
trong nhà. Lão đồng tình vì những thủ đoạn mánh khóe ấy thông thường
quá, phổ biến quá ở các nhà giàu mọc lên từ đất ruộng để ngay những nạn
nhân như lão cũng phải chấp nhận như là những lẽ phải đương nhiên ở đời.
Nhưng dần dần, theo cái đà diễn biến trầm trọng, nhanh vội của nạn
đói, trước những chủ trương bóc lột trắng trợn, tàn nhẫn của vợ chồng ông
Chánh, lão Nam không còn thản nhiên như trước được nữa. Thỉnh thoảng,
những ý nghĩ không hay về chủ lại thoáng gợn trong đầu óc lão. Lão cố xua
đuổi, nhưng vô ích. Ngày ngày, những dư luận không tốt đẹp chút nào,
những lời ta thán, nguyền rủa vợ chồng ông Chánh càng sôi nổi trong đám
nhân dân đói khó khắp vùng. Mà nào có phải là những dư luận không chính
xác đâu. Toàn là sự thực cả. Toàn là những sự việc xảy ra hàng ngày mà lão
được thấy tận mắt, nghe tận tai. Nào là ông Chánh khóa vựa, làm khó dễ về
chuyện bán lúa để bắt giá cao ; ông Chánh bắt chẹt dân nghèo trong vùng,
giữa cơn đói kém, để mua trâu bò, đất ruộng, nhà cửa và các thứ vật dụng
