Cái Ác, ở đây, có thể khoác lấy hình hài lông lá của con heo rừng phá hoại
giữa Hai gánh lúa, hoặc là những chiếc máy bay cuồng bạo gieo rắc tóc
tang trong Cái vỏ đạn, hay là một đôi ý tình bất chính ẩn hiện chập chờn
qua Con mèo đen. Và cái Thiện ấy là người nông dân chiến đấu gian nan để
giữ mùa màng, là vị bô lão hy sinh tính mạng cho sự an toàn thôn xóm, là
cái lương tri kịp thời giữ vững của một người bạn đứng trước hạnh phúc
của người bạn mình. Trong Hai chậu lan Tố Tâm, ý thiện ấy là tinh thần
chiến thắng được cái thú thích cá nhân để hướng về sự phục vụ xã hội.
Cùng với thời gian và sự lớn mạnh của dân tộc mình, nhà văn Phan Du
đã thấy thấm thía hơn trước chân lý của đời, và đảo cái nhìn bao quát hơn
trước về những thực trạng xã hội. Do đó, trong nhiều tác phẩm, ông đã đẩy
được tình thương đến những thái độ quyết liệt hơn xưa trong sự nhận diện
tội ác, cũng như đối đầu với nó : Con ngựa hai chân, Bàn tay kẻ đói, Rắn
hổ, Bức bình phong... là sự vạch trần tất cả chế độ phi nhân và phơi bày
những lớp người xấu xa cùng những nạn nhân của họ.
Giữa lúc nhiều người văn nghệ không rút chân khỏi đầm lầy cá nhân
với những suy tư bất lực, nhà văn Phan Du vẫn giữ sáng được tấm lòng, vẫn
cố hướng về những ý cao cả, trong một khuôn điệu nghệ thuật vững vàng
đạt đến mực thước tinh vi cổ điển. Không đuổi theo những bong bóng sặc
sỡ của các ảo tưởng gọi là « văn chương thời đại », không tự mê hoặc, và
không mê hoặc người khác, nhà văn Phan Du vẫn cứ tiếp tục đều đặn con
đường sáng sủa của mình. Và dầu mặt trời tuổi tác có quay chiều xuống
chân mây, bước đường từ tốn của ông vẫn đang đi lên, vẫn cố đi lên mãi
mãi theo với cuộc đời dân tộc.
Saigon, tháng 6 năm 1965
VŨ HẠNH
