tự tay thường ngày lau chùi cho sáng loáng, để cắt đứt phiền não vậy.
Các quan văn võ đều theo hầu vương giá, đón chực đường trước để
tiễn đưa. Cửa biển là cửa ngõ của vương đô, Thuận Hóa, để đi thông
qua các phủ khác. Vì đất nước Đại Việt chỉ là một dải núi dọc theo mé
biển, các đô ấp đều tựa núi day mặt ra biển, núi cao sông hiểm, cây
rừng rậm rạp, nhiều tê tượng hùm beo, các phủ không có đường lối
thông nhau, mỗi phủ đều do một cửa biển đi vào; muốn đi từ phủ này
qua phủ khác tất do đường biển, thuyền đi biển khó đi gần bờ vì sóng
lớn; gặp gió xuôi đi chừng một ngày, nếu ngược gió không chừng
mười ngày, nửa tháng mới có thể đi thông từ cửa này qua cửa khác.
Tàu ngoại quốc thường vào khoảng tháng Năm chạy đến Hội An, Hội
An thuộc phủ Thăng Hoa, từ Thuận Hóa vào Hội An đường bộ tất do
Ngãi Lãnh (đèo Hải Vân). SáchDư ký bảo rằng: “Khoảng tháng Hai,
tháng Ba, hoa ngãi nở, trôi ra biển, cá ăn hoa ấy hóa rồng”, tức hoa
ngãi ở núi này vậy. Núi cao nắng gắt, trèo qua rất khó, nên đi thuyền
theo đường biển tiện hơn.
Đến ngày 28, chừng canh 3, Cai bá, Giám quan bắt Hồng tuyền
và thuyền Điến xá (thuyền đánh cá) mỗi thứ 8 chiếc để chở chuyên
hành lý. Rạng sáng, giới tử tứ chúng tấp nập, quân lính cầm đao
thương dàn ra hai hàng, người đi xem đông như kiến cỏ, chen nhau từ
cửa chùa thẳng đến bờ sông. Lúc ta lên thuyền, tứ chúng lạy đưa tung
bụi mờ mịt. Thanh la khởi lệnh, mỏ neo buông thuyền; dân chúng vẫy
nước mắt thành mưa, có kẻ kêu khóc vang trời động đất; thuyền đi
giữa dòng, người đi đưa, đi dọc sông thẳng hai bên bờ, đến mút đường
mới đứng lại khóc nức nở lấy mắt nhìn theo; ta cũng ngùi ngùi rơi lụy,
cảm thương chúng chẳng được theo ta cùng về.
Đầu thuyền ngồi một vị quan, đuôi thuyền đứng một người cầm
lái, giữa thuyền sáu mươi bốn quân nhơn đứng chèo; giữa khoang
thuyền có bốn cọc nạng sơn son, trên bắc ngang một cây mõ gỗ, một
người lính ngồi gõ mõ làm nhịp cho những người đứng chèo; thuyền
chạy qua tả là qua tả, bát qua hữu là qua hữu, miệng hò lơ, chân giậm
ván, đều răm rắp theo nhịp mõ chẳng chút đơn sai, mới nghe qua thực
