trước tái sinh, chẳng bao giờ được như thế. Lão tăng từ ngày đến quý
quốc; vẫn lấy việc ấy làm thống hận, nghĩ rằng mình có trách nhiệm
phải gánh vác việc Phật pháp; nhưng đến đây chưa được bao nhiêu
ngày, chưa thấu rõ hết những chỗ ẩn vi197; vả lại bọn chúng từ trước
đến nay, không được nghe pháp hóa, chẳng biết bản phận một tăng
nhơn phải làm những việc gì, nay bỗng lấy trọng phát thằng thúc, thế
là chẳng dạy mà giết gọi rằng “dữ”, chẳng phải lòng trắc ẩn của kẻ có
nhơn, vì giáo hóa mà ra tay vậy. Trong lúc hầu chuyện, ứng đáp vội
vã, chưa được rõ ràng, nay xin bàn tiếp thêm cho rõ lẽ bên đạo bên
đời, việc làm tuy khác nhau mà đạo vẫn hợp nhau vậy.
Thử nghĩ xem, trời đất chẳng khá có dương mà không âm, đế
vương chẳng khá có thưởng mà không phạt, nhà chùa chẳng khá chi
dắt dìu mà không có luật pháp; ba lẽ ấy vận dụng tuy chẳng đồng mà
lòng nhơn ái thì như một vậy.
Trời đất không nói, mà hai khí âm dương qua lại, bốn mùa vận
hành; có mưa mốc để tưới nhuần, lại có sương tuyết để làm cho tàn tạ.
Muôn vật chịu hình khí của trời đất, cũng có lớn nhỏ hậu bạc khác
nhau, lớn ấy chịu khí được hậu, nhờ ơn mưa mốc để sinh, cậy oai
sương tuyết để nở, sinh nở càng lâu, gốc rễ càng bền, cành lá càng tốt,
bèn cho là lòng nhơn ái của trời đất rất hậu vậy. Còn nhỏ ấy thì chịu
khí rất bạc, ơn mưa mốc chẳng cứu được điêu tàn, oai sương tuyết lại
làm cho mục nát, sinh nở càng kém, gốc rễ càng khô, cành lá càng
héo, bèn cho là sự tàn phá của trời đất rất khốc hại vậy. Biết đâu, vững
thì bồi thêm, nghiêng thì đạp đổ, trời đất chỉ vận hành âm dương qua
lại theo lẽ thường; mà muôn vật trong vòng chở che, tự nhiên có vật
được sinh, có vật lại bị sát, chẳng khá bảo rằng trời đất chỉ có sanh mà
chẳng sát vậy. Đến như chín năm nước lụt, bảy năm đại hạn198, âm
dương cũng có lúc trái thời, ấy là cái biến, cái phi thường của khí số
vậy.
Đấng nhơn quân thể theo ý trời mà hành đạo, kẻ nhơn thần thờ
vua chăn dân; quân thần kính răn, hằng ngày lo muôn dân không được
yên sở; mở ruộng lập làng để nuôi dân, lập nhà học hiệu để giáo hóa,
