Nam, lưu trú tại phủ Quy Ninh, dựng chùa Thập Tháp Di Đà233 giảng
truyền Phật giáo, kế ra Phú Xuân sơn, tỉnh Thuận Hóa, dựng chùa
Quốc Ân234, xây tháp Đồng Phổ, sau phụng mệnh Anh Tông hoàng
đế qua Quảng Đông rước Thạch Liêm hòa thượng và thỉnh tượng Phật,
chuông khánh, lúc trở về phụng sắc cho trú trì chùa Hà Trung235, lúc
lâm bệnh tập họp tăng chúng dặn dò, cầm bút viết bài kệ rằng: “Lặng
lặng gương không bóng, sáng sáng ngọc chẳng dung; lọng lọng vật
chẳng vật, mờ mờ không chớ không”. Viết xong ngồi thẳng thắn mà
tịch, hưởng thọ 81 tuổi. Các môn đồ và những quan tể từng quy y thọ
giới, dựng tháp ở cửa chùa để chôn giấu xá lỵ, tâu vua xin làm bài ký
Minh Hiển Tông hoàng đế ban cho thụy hiệu làm Hạnh Đoan thiền sư,
và làm một bài “ký” ghi chép công đức”.
Căn cứ theo bài này, thì trong giới Phật giáo, Tạ Nguyên Thiều là
một vị tiền bối của Đại Sán, đã qua Nam từ năm Ất Tỵ. Năm thứ 17
đời Thái Tông (tức Hiền vương Phúc Trăn 1648-1687) tức Khang Hy
năm thứ 4 (1665), và từ ấy ở luôn tại Quảng Nam. Năm ông mất tuy
không có sử văn có thể dẫn chứng, nhưng cứ theo bài dẫn chứng trên
đây, thì có lẽ vào khoảng năm đầu Minh vương mới lên ngôi và trước
ngày tới nước Việt của Đại Sán, tức khoảng Khang Hy năm thứ 30 đến
nửa năm đầu năm 33; vì vậy Hải ngoại kỷ sựkhông hề nói đến tên ông
ấy236. Chúng ta vốn chẳng phủ nhận việc Tạ Nguyên Thiều phụng
mệnh AnhTông (Phúc Trăn) qua Quảng Đông rước mời Đại Sán,
nhưng trên sự thực Đại Sán chưa hề cùng đi với Tạ Nguyên Thiều qua
Quảng Nam. Nói cách khác Đại Sán đi qua Quảng Nam không phải
kết quả trực tiếp của Nguyên Thiều đi rước. Nguyễn Phúc Châu Hải
ngoại kỷ sự tự viết rằng:
“Trường Thọ bản sư lão hòa thượng, ta từ ngày làm thế tử đã bao
năm ngưỡng mộ, tiên vương đưa thư mời rước hai lần chẳng qua. Mùa
thu năm Giáp Tuất, ta muốn vâng chịu Bồ Tát giới pháp, nối chí trước
đôn đốc thỉnh cầu, quả được như nguyện”.
Và Đại Sán trong sách Hải ngoại kỷ sự (quyển 1, 1b) cũng chép
rằng:
