BÀI TỰA CỦA ĐẠI VIỆT QUỐC VƯƠNG
NGUYỄN PHÚC CHÂU BỔN SƯ HẢI
NGOẠI KỶ SỰ TỰ.
ước Đại Việt nhỏ nhoi, tựa núi day2 mặt ra biển, phá rừng bụi,
đuổi hùm voi để định chỗ ở, trải nay đã 13 đời. Quả nhơn3 ngu tối, tuổi
trẻ nối ngôi, chỉ e giềng mối nghiêng đổ, để thẹn cho người trước; hằng
ngày cùng vài ba thần hạ, bàn luận đạo trị nước an dân; đã bao năm lo
sắp đặt nội trị, ngoại an, nhưng chính lệnh vẫn chưa sửa sang, nhân dân
vẫn chưa no ấm, ấy là tội lớn của quả nhơn vậy.
Gần đây, xét đọc sách xưa, biết rằng đạo trị nước lấy “được
người” làm cốt yếu. Nhà Tần được Bách Lý Hề ở nước Ngu, nhà Tấn
được Do Dư ở nước Nhung, được Phi Báo, Công Tôn Chi ở nước Sở,
đều lập nên nghiệp bá. Dùng được kẻ hiền thì nước trị, lẽ dĩ nhiên từ
xưa, nhưng quả nhơn ngày nay, cảnh ngộ lại rất khó. Quả nhơn không
tiếc tước lộc, không hà tiện áo mão cân đai, hầu hết thảo dã4 hiền tài
đã vui lòng ra giúp. Ngặt vì nhơn tài xứ này, sinh nơi biên viễn, nghe
thấy hẹp hòi, dùng làm chức nọ quan kia, may cũng làm tròn nhiệm
vụ; còn như cầu người đạo cao đức trọng, đủ tài kinh luân, lời nói việc
làm, khá nêu sư pháp cho muôn thuở, những bậc “đại hữu vi”5 như
thế, trừ phi Trung Hoa, quê hương của Thánh hiền Phật Tổ, ắt chẳng
nơi nào có vậy. Theo lẽ, vời kẻ hiền chẳng vượt ra ngoài quốc cảnh,
mà Trung Hoa - Đại Việt, nơi ở lại cách xa nhau, nếu chẳng phải kẻ có
kiến thức siêu phàm, chẳng bị lưới đời ràng buộc, thì làm sao mời
được. Than ôi, cầu được kẻ hiền đã khó, cầu được bậc thầy lại càng
khó. Trường Thọ6 Bản sư lão hòa thượng, ta từ ngày đương ở sừ vị
