bề tôi chế ngự liền. Thưởng phạt là công cụ hiệu lực nhất để trị dân. Trong
chương trên chúng ta đã thấy thường dân chỉ ham lợi và chỉ phục tùng
quyền lực. Bản tính của dân như vậy thì trị dân phải thuận theo nó, lợi dụng
lòng ham lợi của dân, nghĩa là khen thưởng khi dân có công với quốc gia,
và đánh vào lòng sợ quyền lực của dân, nghĩa là trừng trị khi họ có tội.
Một mình nắm hết quyền thưởng phạt như vậy nhất định là chuyên chế rồi,
vì hồi đó Trung Hoa chưa biết thuyết phân quyền: lập pháp là do vua, hành
pháp cũng do vua mà quyền thưởng phạt (tư pháp) cũng do vua nữa.
Hàn Phi cũng nhiều lần nhắc vua phải chí công vô tư, phải bỏ tư lợi tà tâm
mà theo phép công thì nước mới thịnh được. Thiên Hữu độ ông viết:
"Không nước nào luôn luôn mạnh, không nước nào luôn luôn yếu. Người
thi hành pháp luật (tức vua) mà cương cường thì nước mạnh, người thi
hành pháp luật mà nhu nhược thì nước yếu ( ...). Cho nên ở vào thời này,
nhà cầm quyền nào biết bỏ tư lợi tà tâm mà theo phép công thì dân sẽ yên,
nước trị: biết bỏ hành động riêng tư mà làm theo phép công thì binh sẽ
mạnh, mà địch sẽ yếu".
國無常強無常弱，奉法者強則國強，奉法者弱則國弱 (...)故當今之
時、能去私曲就公法者，民安而國治；能去私行行公法者，則兵強而
敵弱。
( Quốc vô thường cường, vô thường nhược. Phụng pháp giả cường, tắc
quốc cường, phụng pháp giả nhược, tắc quốc nhược (...). Cố đương kim chi
thời, năng khứ tư khúc, tựu công pháp giả, dân an nhị quốc trị, năng khứ tư
hành, hành công pháp giả, tắc binh cường nhi địch nhược).
Nhưng Hàn chỉ cảnh cáo, nhắc nhở các vua chúa như vậy thôi, còn như nếu
gặp ông vua hôn ám như Kiệt, Trụ chẳng hạn thì Hàn không nghĩ ra cách
nào ngăn cản được, mà hạng sĩ giỏi pháp thuật có lòng như ông đành trốn
qua nước khác hoặc chịu chết; còn dân chúng thì Hàn lại càng không quan
tâm tới, họ phải ráng mà chịu. Hàn không cho dân chúng có quyền làm
cách mạng như Mạnh tử, cũng không dám nói rằng dân như nước, vua như
thuyền, nước chở thuyền mà cũng lật được thuyền. Đọc bộ Hàn Phi tử
chúng tôi thấy Hàn Phi như tránh vấn đề đó, chỉ bày mưu thuật cho vua,
