đó.
Lạ nhất là Hàn bảo quan, dân phải bỏ lòng trung với vua, nghĩa là cứ thi
hành đúng lệnh của vua, giữ đúng pháp luật chứ không được hi sinh cho
vua, không được tỏ lòng yêu vua. Trong Ngoại trừ thuyết tả hạ, ông kể
chuyện Tần Chiêu Vương phạt dân vì dân cầu nguyện cho mình hết bệnh:
"Tần Chiêu Vương đau, dân chúng mỗi lí (hai mươi lăm nhà là một lí)
chung nhau mua bò và nhà nào cũng cầu cho vua hết bệnh. Công Tôn
Thuật ra ngoài thấy vậy, bèn vào mừng vua: "Trăm họ đều chung nhau mỗi
lí mua bò để cầu nguyện cho vua hết bệnh". Chiêu Vương sai người đi hỏi,
quả có như vậy, ra lệnh: "Phạt mỗi lí phải nộp hai áo giáp (bằng da tê
ngưu). Không ra lệnh mà tự ý cầu nguyện là thương quả nhân. Họ thương
quả nhân thì quả nhân cũng phải đổi pháp luật mà làm vừa lòng họ, như
vậy pháp luật không đứng được, sẽ đưa tới loạn và mất nước. Không bằng
phạt mỗi lí hai áo giáp mà làm cho nước được trị trở lại".
秦昭王有病，百姓買牛而家爲王禱。公孫述出見之，入賀王曰：“百
姓乃皆買牛爲王禱。”王使人問之，果有之。王曰：“訾之人二甲。夫
非令而擅禱者，是愛寡人也。夫愛寡人, 寡人亦且改法而心與之相循
者, 是法不立; 法不立, 亂亡之道也. 不如人罰二甲而復與爲治。
( Tần Chiêu Vương hữu bệnh, bách tính mãi ngưu nhi gia vị vương đảo.
Công tôn Thuật xuất kiến chi, nhập hạ vương viết: "Bách tính nãi giai lí
mãi ngưu vị vương đảo". Vương sử nhân vấn chi, quả hữu chi. Vương viết:
"Tứ chi nhân nhị giáp. Phù phi lệnh nhi thiện đảo giả, thị ái quả nhân dã.
Phù ái quả nhân, quả nhân diệc thả cải pháp nhi tâm dữ chi tương tuần giả,
thị pháp bất lập, pháp bất lập loạn vong chi đạo dã; bất như nhân phạt nhị
giáp, nhị phục dữ vi trị”).
Thật là trái nhân tình. Chúng ta tưởng tượng mỗi một xã hội mà từ trên
xuống dưới chỉ biết tuân pháp luật, không còn lòng thương, không còn chút
tình nghĩa gì nữa, và kẻ nào tỏ ra có chút tình người thì bị nghi ngờ ngay là
vị lợi, và bị phạt. Truyện đó là một cố sự hay chỉ là một ngụ ngôn Hàn đặt
ra?
*
